Navadmose Nediško

Buog var naš izik
kar mi ga na znamo varvat

So zluožli

Franka an Gracjela Hvalica, Mikela Gus, Nino Špehonja

Če juben muoje judi
juben an njih izik;
če juben njih izik
se ga čen navadit

Fonetika

Tujčac mačac kje si biu?
Gor na Kale par kaplane.
Ka si dielu?
Štriene viu:
Usé kar duobu san zapiu.

Konsonanti an njih glasuovi

Narpriet navadmose piet piesan ''Tujčac mačac''.
Mi na bomo ùnove štriene vil, bomo zavijal naše besiede dok se jih navadmo zaries dobró.
Antá začnìmo an pojasnimo kakuo se guari an kakuo se piše naš izík

Konsonanti

U našin Nediškin iziku konsonanti so ku po taljansko.
Recimo, venčpart. Zakí pet konsonantu so drugač u glasu.
An druzih osan so drugač pa samuo u podobi.

Pet novih glasuov na konsonantah

s - sàdje = frutti
z - zìma = inverno
c - cìba = pulcino

Tele tri foneme, za jih zmisint, jih zložemo tu dni besied:

suzìca = mughetto

Te druga dva nova glasuova sta:
g - golòb = colombo
h - hiša = casa

Dva fonema kupe:
gráh = fagiolo

Podobe konsonantu drugač ku taljanski

Podobe konsonantu drugač ku taljanski so:

č - čečá = bambina
š - šòbe = labbra
ž - žàba = rana
ğ - ğàva = cava
lj - ljudjè = gente
nj - njànja = zia
j - jèst = io
k - klabùk = cappello

Vokalni glasuovi

Vokalni glasuovi so ku taljanski, an morejo bit ol duzi, ol kratki.
So duzi kadar ačént stoji takuo: à ò è ì ù.
So kratki kadar ačent stoji takuo: á ó é í ú.
Je pomeznivo nucat ačente, zakí pogostu zmenjo pomien besiede:
pás = cane
pàs = cintura
dàn = giorno
dán = uno

Vesokè podobe konsonant

Ku po taljansko, tele imena imajo na začetak podobe vesokè (majuškole):
človieške imena,
imena miest, ciest ...
parva besieda ki začne dienje,
parva besieda po puntah ... ecc.

Diela

1° - Preber počase an očitno tele glasuove:
s, z, c, g, h

sìn = figlio
sakú = falco
sìerak = mais
slàma = paglia
slìna = saliva
snìeh = neve
sová = civetta
sùdi = soldi
isèn = frassino
zìma = inverno
zàda = dietro
zdràvje = salute
mìza = tavolo
cìesta = strada
cíbca = pulcino
ràca = anatra
glàs = voce
guarìt = parlare
gvánt = abito
nòga = gamba
hitìet = affrettarsi
hudìc = demonio
ràhlo = mollemente


2° - Preber an tele:

č, š, ğ, j, ž, k, nj, lj
čičìca = ragazzina
máčka = gatto
čeló = fronte
vičèr = sera
čùk = gufo
ùoč = occhio
šivàt = cucire
pùošta = posta
ànğel = angelo
ğùoldit = godere, divertirsi
inğùstri = inchiostro
jé = è
jést = io
mùoja = mia
žená = donna
živìet = vivere
kàj = che cosa
kàko = qualche
njìva = campo
sènje = seme
mùnja = monaca
ljubèzen = amore
ljudjè = gente


3° - Za se parvadit, moreš skušat tele besiede, arzbrisat falične konsonante an pustit čedno besiedo:

biszcna (bizna)
veszcelo (veselo)
szcamenit
szcarnjak
pászc
szcierku
oszcdravjet
szctrup
uszcá
sžcuna
szcvetit
szcabat
oszcan
nunaszc
niszcko (proví niszcak)
jeszct
szcan
niemszcki
szcnat
nieszcan
naszclan
poszcnat
ùszcta
szcáda
szcà
.Božščižšč
mažšča
žščoba
staržščižšč
srežščno
paržščgat
bažščada
biažšč (=va; tezkuo; pensí: biaži)
žščpot
žščeja
božščime
ghitiet
ghorè
ghuod
bugha
laghkó
Buogh (za na falit nardí ğenitiv)
žlaghta
smiegh
ghram
ghabar
dighat
frugha
dopligh
dugh
dughò
ghligh
ghnada
ghledat
ghlava
jagha
ghospuod
jaghuca
ghost
zghuoda
drughan
- ghor
oghinj
žeghnit


4° - Vaja z usiem: s - z - c - ž - š - č - g - h

Lóž pravi fonema na mestu ''x''

ràxa = anatra
xudíx = demonio
xiexta = strada
xíbxa = pulcino
nòxa = gamba
ràxlo = mollemente
glàx = voce
gláx = vetro
xitìet = affrettarsi
xuorìt = parlare
vexèlo = allegramente
xvánt = abito
ixèn = frassino
mìxa = tavolo
xín = figlio
xàda = dietro
xdràvo = salute
xixica = ragazzina
xima = inverno
máxka = gatto
xeló = fronte
jèxt = io
vixèr = sera
xè = ancora
xùk = gufo
ùox = occhio
xivàt = cucire
xená = donna
pùoxta = posta
xivìet = vivere
páx = cane
xìenje = seme
ljubèxen = amore
ixè = uovo
mixa = tavolo
pàx = cinghia
obexalo = attaccapanni
xonxe = sole
obriexak = torsolo
oxal = occhiale
oxá = padre
xextrá = sorella

5° - buj težkuo

bixna - vexelo - xamenit - xarnjak - pax - xierku - oxdravjet - xtrup - uxá - xuna - xvetit - xabat - oxan - nunax - nixko - jext xan - niemxki - xnat - niexan - naxlan - poxnat - doxt - uxta - xada - xa. Boxix - maxa - xoba - starxix - xrexno - parxgat - baxada - biax (=va; difficile; pensa biaxi) - xpot - xeja - boxime. xitiet - xorè - xuod - buxa - laxkó - Buox (za na falit nardí genitivo) - žlaxta - smiex - xram - xabar - dixat - fruxa - doplix - dux - xlix - xnada - xledat - xlava - jaxa - xospuod - jaxuca - xost - zxuoda - druxan - xor - oxinj - lexnit.

Alfabet

A - ànğel - ànjovac - armèn - angùrja - arbìdinca - ardàna
B - bàla - balòn - bárčica - barlìeuka - bazovìna - bečàr - Benètke - besìe(a)da - bucòn
C - cìmber - cvèk - cùla - cùker - còkulni - cìerkuca
č - čadìn - čarìe(a)šnja - čarù - čarùj - či(e)bùla - čičìca - človèk - čùk
D - dáž - dèblo - dòb - dùom - dušìca
E - elefánt - ermelìn
F - facù - fájfa - fàmoštar - flók - frùga - fujàča
G - gàbar - garím - glàs - glèrja - glìsta - golòb - grazdùje - gubànca
H - harbát - hčì - hìša - hlòd - hóst - hrám - hudìč - hvàla
I - icè - iglá - imè - izík
J - jàbuka - jàgàr - jàgoda - jelèn - jùnac
K - kàča - ka(o)kòc - kàman - kanjušíč - kàpja - kèbar - kèkca - klobàsa - kobìlca - kozá - kràva
L - làtovca - lèd - lesìca - lìpera - lopàta - lùjer
M - màčka - màma - medlá - mìedih - mìš - mùha
N - nàpa - nebèsa - nebùo(a) - nòga - nòno
O - očá - orèh - otrók
P - pàjak - pàvac - panògla - párstan - pàs - pás - petelín - prasè,- pùst
R - ràca - rèp - rìba
S - sakú- slìva - sìn - slovènj
š - ščìnkovac - šòbe
T - tetá - tìca - trìesk - tùja
U - ucá - ùha - uodá - ùoz - uòž
V - vàs - ve(i)njìka - vìetar
Z - zelenìca - zelìeza - zidàr - zlatùo
ž - žàba - žená - žùpa<

Morfoloğija

Imena

Narpriet preber telo piesan:

Sonce seje daži gre;
mlinar mleje brez uade;
žnidar šiva brez igle;
hlapac tanca brez pete;
mat jin kuha kozji rep,
jih poklice usjeh deset.

S pomočò meštre prevarzi tele imena po taljansko.

Sonce = .......
daž = .......
mlinar = .......
uodá = .......
žnidar = .......
iglá = .......
hlapac = .......
peta = .......
mat = .......
kozji rep = .......

Usè tele so imena.

Imena morejo bit:

možke
ženske
neutre

Možke imena

Možke imena komplijo besiedo s konsonantan:

Mož = uomo
daž
mlinar
žnidar
hlapac
rep
màčak = gatto
klabùk = cappello
pás
pàs
brát = fratello
pùob = ragazzo

ženske imena

Venč part ženskih imen kompli besiedo z vokalo ''a''; zadost besied med njim komplijo besiedo s konsonantan an venč part telih, posebno abstrakte besiede, s ''-st''

žená
uodá
iglá
pèta
kandrèja = sedia
mìza = tavolo
objùba = voto, promessa
čecá = ragazza
sestrá = sorella
čàst = stima
mladùost = gioventùò
fràjnost = libertà
klòp = panca
màt = madre

Neutre imena = ne možke ne ženske

Neutre imena nieso ne možke, ne žensko an komplijo besiedo z ''o'' ol z ''e''

sònce = sole
telé = vitello
òkno = finestra
icé = uovo
obešàlo = attaccapanni
berìlo = lettura
brìeme = carico di fieno
ràme = spalla

Diela

1° - Polož rauno na tele imena M - F - N

klabùk
kandrèja
òkno
icé
mìza
telé
pàs
pás
obešàlo
sònce
obìela
objùba
obrìezak
pùob
čečá
očá
màt
brát
sestrá

Var

1° - Oča an mat so ečecjoni. Seviede, jih je an še takih, ki se jih navademo kar bo ura.

2° - Nafarbi možke imena s čeleštin, ženske z rožan, neutre z zelenin

telé
kandreja
icé
pás
miza
cíbca
mačka
čečá
sonce
brat
brieme
mlinar.

Navadmose moško, žensko, neutro

Prevarži

Mačka ........
kozá ........
pás ........
prase ........
zejac ........
telé ........

Capra ........
vitello ........
maiale ........
gatto ........
lepre ........
cane ........

Še možko, žensko, neutro

Prevarži

miza .......
kandreja .......
kruh .......
mesuo .......
brienje .......
pás .......
mačka .......
telé .......
zejac .......
prase .......
kozá .......
zlica .......

maiale .......
capra .......
coniglio .......
cucchiaio .......
coltello .......
carne .......
tavolo .......
ginepro .......
pane .......
carne .......
forchetta .......
cucchiaio.....

Navadmose no malo besied

Povej al je m., ž. ol n.

klabùk = cappello
kandrèja = sedia
òkno = finestra
icè = uovo
mìza = tavolo
telè = vitello
pàs = cinghia
pás = cane
obešalo = attaccapanni
sónce = sole
obìela = condimento
objùba = voto, promessa
obrìezak = torsolo
očàl = occhiale
pùob = ragazzo
čečá = ragazza
očá (!) = padre
màt(i) (!) = madre
brát = fratello
sestrá = sorella

Ağetivi

Po ciesti gre an stari mož
Hm, ta'rata, stari mož
hm, taráta, stari mož

Za harbat nese an pleden koš
hm, taráta, pleden koš
hm, taráta, pleden koš.

Stari mož = vecchio uomo,
pleden koš = intrecciata gerla.

stari = ağetiv
pleden = ağetiv.

Tapar imenah puno krat se ušafajo ağetivi, ki se nucajo za arzjasint imena an za jin pohlabočit namien.
Ku imena tudi ağetivi so

možki, ženski an neutri.

An ku imena,
moški komplijo besiedo z konsonantan;
ženski na -a;
neutri na -o, ol -e.

Pohlabočimo Ağetiv

Pás strupen - roža liepa - gniezdo obalasto.

Smo vidli de ku možki sostantivi an

možki ağetivi finjuvajo na konsonant,
ženski na -a,
neutri na -o ol –e

Pojasnimo še.

Usak ağetiv s telim dezinencjam more ratat možki, ženski ol neutri:

ağetiv rata možki če ime kateremu se parlože je možko;
rata ženski če ime kateremu se parlože je žensko;
rata neutar če ime kateremu se parlože je neutro.

Klabuk ardeč = cappello rosso
kikja ardeča = vestito rosso
peró ardečo = foglia rossa
ardèč, ardèča, ardèče(o) = rosso, rossa
vesók, vesoká, vesokó = alto, alta ...
šarók, šaroká, šarokó = largo
kúhan, kúhana, kúhano = cotto
stár, stàra, stàro = vecchio
gárd, gardá, gardùo o gardò = brutto
liep, liepa, lepùo o lepò = bello
debél (debèu), debèla, debèlo = grosso
bìel (bìeu), bìela, bìelo = bianco
žív (žìu), žìva, žìvo o živùo = vivo
nìzak, nìzka, nìzko = basso
prìdan, prìdna, prìdno = diligente

''e'' an ''a'' pumutaste

Zakí možki ağetiv ''pridan'', na žensko rata ''pridna'' an ne ''pridana''?
Prìdan, prìdna, prìdno an ne ''prìdan, prìdana, prìdano''

Je dna raunava, ki prave:

''e'' an ''a'' pumutaste se spremenjo kar možki ağetivi finjuvajo u:
-ek, -ak, -el, -al, -en, -an, -in, -er, -ar
usak krat ki se dolože dno dezinencjo, ku kar se nardì plural ol žensko ol neutro o kar se dolože deklinacjonove dezinencje.

Ežempilni:

kràtak zàtak = tappo corto;
čen narest plural; bomo vidli de za narest možki plural muoren doluožt na koncu besiede no ''i''.
Antadá storen past ''a'', takuo ki me zakuazuva raunava, an me pride:
kratk (''a'' je padla)
doložen dezinencjo -i
kratk-i
takuo '''zatak' = zatk (je oduzeta ''a'', se dolože dezinencjo) -i:
zàtki kratki = tappi corti (plural).

Làčan màčak = gatto affamato
na žensko bi se muorlo reč: lačana mačaka; pa padejo dvia ''a'', antá pride glih:
lačn-a (žensko) mačk-a

Drugi ezempilni

màlin = màlna = del mulino
màrin = màrna = dell'avviso
šèlin = šèlna = del sedano
mèrin = mèrna = della carota
žègan = žègna = della benedizione
tìedan = tìedna = della settimana
fòran = fòrna = del forno.
ecc.

Takuo rata an kar se spremeni možko tu žensko ol tu neutro:

težàk = težká - težkò o težkùa(o) (pesante)
lahàn = lahná - lahnó o lahnùa(o) (leggero)
rìedak = rìedka, rìedko (rado)
nìzak = nìzka, nìzko (basso)
kràtak = kràtka, kràtko (corto)
frèžak = fréžka, frèžko (fresco)
žàlostan = žàlostna žàlostno (triste)
sárčin = sárčna, sárčno (cordiale)
òčin = òčna, òčno ma anche òčina, òčino (paterno)
màterin = máterna, máterno
pa tud máterina, máterino (materno)
màmin, mámna, mámno
pa tud màmina, màmino (della mamma)
màčkin = máčkna, máčkno;
pa tud màčkina, màčkino (del gatto).

Možki ağetivi ki finjuvajo u vokal ''u''

Možki ağetivi finjuvajo u konsonant. Pa je malo niešnih, ki finjujejo u vokal ''u''. Ma tista ''u'' stoji na mestu ol ''l'' ol ''v''.
Ries, če se dolože dno dezinencijo, tista ''u'' rata ol ''l'' ol ''v''.

Nou = (nardimo žensko an neutro) nova, novo
veseu = vesela, veselo
bieu = biela, bielo
kriu = kriva, krivo

Diela

1° - Preber an prevarzi

Klabuk (cappello) je liep
kandreja je gardá
sonce je ardečo
okno je vesokó
ti (= tu) si vesók
puob je vesók
čečá je mlada
brat je bruman
mož je debeu
mi (= noi) smo stari
sestrá je pridna

2° - Prevarzi an napiš

il vitello è bello
la sedia è bassa
il tavolo è basso
gli occhiali sono brutti
il cane è bianco
la cinghia è larga
il padre è vecchio
l'uovo è cotto

3° - Dolož ağetiv an prevarzi
(ağetiv stoji nimar pred imenam)

................. ragazzo
................. ragazza
................. cappello
................. tavolo
................. monaca
................. tavolo
................. cane

4° - Usakemu telih možkih ağetivu dolož žensko an neutro
(Za kajšan ağetiv te bo pomala meštra; var "e"" an "a" pumutaste).

Bieu, bolàn, čarin, dober, dug, drag, lien, liep, majhan, mlad, nizak, nou, poštèn, priden, star, velík, vesók, zelèn, zdrèu.

5° - Al je pru ol falično

Telè je liep
kandreja je nizka
miza je vesók
očali so sarokè
pás je bieu
pàs je saroká
očá je staro
icè je kuhana.

Možko an žensko zlo drugač

Kajšan krat možko an žensko so zlo drugač. Pogled an povej kizadnó je možko an kizadno žensko. Možko kompli besiedo na konsonant, žensko na vokal ''a''. Ma kajšan krat...

Tata - mama
Brát - sestrá
Sin - hči
Stric - njanja
Zet - neviesta
Pas - pisica
Kakuoša - petelin
Krava - junac
Lesica - lesjak
Mačka - mačak
Racón - ràca
zèjac - zèjka
očòn - òča

Verbo bìt

Jest san ........ (lož tuojo imè)

Mi smó... ....... (lož vič imen)

Prezent

Jest san = io sono
ti si = tu sei
on, oná, onó je = lui, lei, esso è
mi smo = noi siamo
vi sta = voi siete
oni, onè, oná so = essi, esse, loro sono

Nejan prezent

Jest niesan = io non sono
ti nies = tu non sei
on, oná, onó nieso = lui, lei, esso non è
mi niesmo = noi non siamo
vi niesta = voi non siete
oní, onè, oná nieso = essi, esse, loro non sono. -

Futur:

jest bon = io sarò
ti boš = tu sarai
on, oná, onó bo = egli, lui, lei, esso sarà
mi bomo = noi saremo
vi bota, = voi sarete
oni, onè, oná bojo = essi, esse loro saranno

Posešiv ağetiv

Muoj, muoja, muoje = mio, mia, mio
(muoj tata, muoja mama, muoje telé)
tuoj, tuoja, tuoje = tuo, tua, tuo
njegá, nje, njegá = suo (di lui), sua (di lei), di lui
náš, nàša, nàše = nostro, nostra, nostro
váš, vàša, vàše = vostro, vostra, vostro
njih, njih, njih = (di) loro, (di) loro, (di) loro.

Plural

Za plural se dolože:

''-i'' na koncu besiede če je možka;
''-e'' na mestu -a, če je ženska besieda;
''-i'' če je ženska besieda ki genja s ''konsonantan'';
''-a'' za neutre besiede.

Petelin - Petelini
Mačka - Mačke
Klop - Klopì
Gnìezdo - Gnìezda

Diela

Nardí plural telih imen:

Sestrá
krava
zejac
sonce
mačak
kakuoša
petelin
stric
njanja
kandreja
miza
okno
klabuk
gniezdo

Parprava za Deklinacjone

Biela lunca, kakuo prejasno sije. čes tri gore, čes tri gore, čez tri zelene hribe in doline.

Kar nan kore za poviedat

Nediško je drugač ku taljansko kár guarmò an pravemo usake sort rečì.
Posebno kár muoremo poviedat usè kàr nan kore:

duo guarì,
od kogá se guarì,
kamù se guari,
ka se guarì,
s kogun se guari,
kìe se guari.

Pás krade = il cane ruba
Pás, il cane = subjekt = nominativ

Pás Toniha krade = il cane di Antonio ruba
Toniha, di Antonio = komplement spečifikacjona = genitiv

Pás Toniha krade lesici = il cane di Antonio ruba alla volpe
Lesici, alla volpe = komplement termina = dativ

Pas Toniha krade lesici zejca = il cane di Antonio ruba alla volpe la lepre
Zejca, la lepre = komplement objekt = akužativ

Pas Toniha krade lesici zejca du puoji = il cane di Antonio ruba alla volpe la lepre nel campo
Du puoji, nel campo = komplement prestora = lokativ

Pás Toniha krade lesici zejca du puoji s kuštjo = il cane di Antonio ruba alla volpe la lepre nel campo con furbizia.
S kuštjo, con furbizia = komplement rodja = strumental

Posneto, kličemo:

duo krade = nominativ
či je tist ki krade = ğenitiv
kamú krade = dativ
ki krade = akuzativ
kia krade = lokativ
s čin krade = strumental

Ol, glih tako:

duo guarì, = nominativ
od kogá se guarì, = ğenitiv
kamù se guari, = dativ
ka se guarì, = akužativ
kìe se guari. = lokativ
s ka se guari, = strumental

Use tele jih kličemo sklanje ol kazi, ki jih je šest singolar an šest plural:

Nominativ
ğenitiv
Dativ
Akužativ
Lokativ
štrumental.

Taljansko nia ku Nediško

Nediško je drugač ku taljansko kar dopoveduva njegá sklanje, posebno ğenitiv, dativ, lokativ an strumental.

Taljansko za ğenitiv nuca prepozicjone: di, del, dello, della degli. ecc. (il cane di Antonio; la pelliccia della volpe).

Za dativ nuca: a, al, agli, alle. ecc. (alla volpe, ai bambini).

Za lokativ nuca: in, nel, dentro, per, ecc. (nel campo, in casa)

Za strumental nuca: con, per mezzo di, con il ecc. (con furbizia, col bastone)

Za nominativ an akužativ taljansko nuca artikulne il, lo, la, ecc... (il cane, la lepre).

Nediško na nuca ne artikulne, ne tele, ne druge prepozicjone, pa nuca dezinencje na koncu besied, ki so nimar le te: dnè za možke, druge za ženske an še druge za neutre besiede.

Ma za lokativ an štrumental nuca dezinencje an tud kako prepozicjon:
Lokativ : ''par, u, du, tu, na, gor''; an puno druzih.
Za strumental: narvič ''z'' ol ''s''.

Taljanske sklanja, kazi

Nominativ

il cane
il cappello
la sedia
l'uovo
il tavolo
il vitello
il ragazzo
la ragazza
il padre
la madre
il fratello
la sorella

Genitiv

del cane
del cappello
della sedia
dell'uovo
del tavolo
del vitello
del ragazzo
della ragazza
del padre
della madre
del fratello
della sorella

Dativ

alla volpe
al cappello
alla sedia
all'uovo
al tavolo
al vitello
al cane
al ragazzo
alla ragazza
al padre
alla madre
al fratello
alla sorella

Akužativ

il cappello
la sedia
l'uovo
il tavolo
il vitello
il cane
il ragazzo
la ragazza
il padre
la madre
il fratello
la sorella

Lokativ

sul cappello
sopra la sedia
nell'uovo
sul tavolo
sul vitello
dal cane
dal ragazzo
dalla ragazza
dal padre
dalla madre
dal fratello
dalla sorella

Štrumental

col cappello
con la sedia
con l'uovo
col tavolo
per il vitello
pel cane
con il ragazzo
con la ragazza
col padre
con la madre
col fratello
con la sorella

Nediške sklanja, kazi

Nediški izik je buj šklet:
sklanjan podaja dezinencije, tiste ki korejo.

Pás krade = il cane ruba Nominativ

Pás Toniha krade = il cane di Antonio ruba Ğenitiv

Pás Toniha krade lesici = il cane di Antonio ruba alla volpe Dativ

Pas Toniha krade lesici zejca = il cane di Antonio ruba alla volpe la lepre Akužativ

Pas Toniha krade lesici zejca du puoji = il cane di Antonio ruba la lepre alla volpe nel campo Lokativ

Pás Tonica krade lesici zejca du puoji s kuštjo = il cane di Antonio ruba alla volpe la lepre nel campo con furbicja. Štrumental

Usake sort Nominativu

klabuk = il cappello
kandreja = la sedia
icé = l'uovo
miza = il tavolo
pás = il cane
puob = il ragazzo
čečá = la ragazza
brát = il fratello
sestrá = la sorella

Usake sort Genitivu

klabuka = del cappello
kandreje = della sedia
icá = dell'uovo
mize = del tavolo
pisá = del cane
puoba = del ragazzo
čečé = della ragazza
brata = del fratello
sestré = della sorella

Usake sort Dativu

klabùku = al cappello
kandreji = alla sedia
icú = all'uovo
mizi = al tavolo
pisú = al cane
puobu = al ragazzo
čečí = alla ragazza
bratu = al fratello
sestrí = alla sorella

Usake sort Akužativu

klabuk = il cappello
kandrejo = la sedia
icé = l'uovo
mizo = il tavolo
pisá = il cane
puoba = il ragazzo
čečó = la ragazza
brata = il fratello
sestró = la sorella

Usake sort lokativu

par klabuku = presso il cappello
par kandreji = vicino la sedia
tu icé = nell'uovo
na mizi = sul tavolo
blizo pisú (-a) = vicino al cane
par puobu = dal ragazzo
par čečí = dalla ragazza
par bratu = dal fratello
par sestrí = dalla sorella

Usake sort štrumentalnu

s klabukan = col cappello
s kandrejo = per la sedia
z icán = con l'uovo
z mizo = col tavolo
s pisán = col cane
z puoban = con il ragazzo
s čečò = con la ragazza
z batan = col fratello
s sestró = con la sorella

Pregled

Pregled lepuo u pretečenè nediške skanja dezinencje an povej kizadné dezinencje nucajo besiede možke, ženske an neutre za usako sklanjo.

Nominativ
Boš takuo videu de za nominativ usé imena na nucajo majdnè dezinencije, ku samuo škleto besiedo.
klabuk = il cappello
kandreja = la sedia
icé = l'uovo


Genitiv
Za možki ğenitiv dezinencja je: -a
za ženski je: -e
za neutar je: -a

klabuka = del cappello
kandreje = della sedia
icá = dell'uovo

Dativ
Za možki dativ dezinencja je: -u
za ženski je: -i
za neutar je: -u

klabùku = al cappello
kandreji = alla sedia
icú = all'uovo

Akužativ
Za možki akužativ dezinencja je: -a če subjekt je žiu; pa je ku nominativ če subjekt nie žiu.
za ženski je: -o
za neutar je -ku za možki: ol -a; ol ku nominativ.

klabuk = il cappello
kandrejo = la sedia
icé = l'uovo

Lokativ
Za možki lokativ dezinencja je: -u
za ženski je: -i
za neutar je: -e

par klabuku = presso il cappello
par kandreji = vicino la sedia
tu icé = nell'uovo

Štrumental
Za možki štrumental dezinencja je: -an
za ženski je: -o
za neutar je: -an

s klabukan = col cappello
s kandrejo = con la sedia
z icán = con l'uovo

Vàr

-1 Za štrumental se nuca s na mestu z pred besiedan ki začnejo s telin glasuovan:
š s k h č c p f t
Za se jih zmisint, navadse: škof hoče post.

- 2 Ğenitiv je zlo malo nucan; na njegá mestu se nucajo shajani ağetivi:

gabarju lies = legno di acero, tuk gabarju je ağetiv.
tatova jopa = la giacca di papà, tuk tatova je ağetiv.

Pojasnimo no malo:

Shajani ağetivi

Na mestu ğenitiva se nucajo zlo po gostu shajane ağetive, ki se stvarjo gor na imena an ku usí ağetivi morejo bit možki, ženski ol neutri:

1° če pomenjò imè (uriednost) od adnè žvine, njih dezinencja bo:
-ji, -ja, -je (možko, žensko, neutro):

kozji rep = coda della capra
pasja dlaka = pelo di cane
kraulje mlieko = latte di mucca

2° če pomenjò materjalno stvar, njih dezinencja bò:
-en, -na, -no (-èn, -èna, -èno);
an še
-u, -ova, -ovo

ikló = acciaio;
iklèn, iklèna, iklèno = d'acciaio
an tud:
iklènu, iklènova, iklènovo;
zemjá (terra) = zemjèn, zemjèna, zemjèno (di terra)
ua(o)dá (acqua) = uadèn, uadèna, uadèno (d'acqua)
kàman (sasso) = kàmanu, kàmanova, kàmanovo (di sasso)

3° če shajajo taz negá možkega ol žvinega imena, njih dezinencja je: -u, -ova, -ovo

Gaspùodu sìn = il figlio del signore
bràtrova hìša = la casa del fratello
medvètovo sarcè = il cuore dell'orso.

4° an če shajajo taz drevesove ol zelenjavove imena, njih dezinencja bo:
-u, -ova, -ovo

Gàbru lìes = legno di carpino
géjdova mòka = farina di grano saraceno
brénjovo òje = olio di ginepro.

5° če kazejo možko ol žvinovo pošestvo, njih dezinencja je:
-in, -ina, -ino

Tètin brát = il fratello della zia
očina sestrá = la sorella del padre
mamino darìlo = il dono della mamma.

6° Imena od race, od prestoru, od judì, od žvine, imajo dezinencjo:
-ski, -ska, -sko

Francuski mož = uomo francese.
marsìnska hìša = casa di Mersino
taljànsko mìesto = cittá italiana.
kakuoško mesuo = carne di gallina

Diela

1° - (preber, dociel an ničku prevarzi)

Kràva nan daje mlìeko an tuole mlìeko ga kličemo .... mlìeko
An kozá nan daje mlìeko, an ga klìčemo .... mlìeko
S ........ (krava) mliekan an s .........(koza) mliekan vedìelamo màst an sèr.
Kandreja je .... (hlod);
ringìera je .... (zelìezo);
nùoš je .... (iklèn) ;
Mi plačùvamo s ..... (kàrt-im o s kartmi) sùdmi; (ràm-ovih=rame) ... an ... (iklen (iklenovih)=acciaio) sùdu (genitivo di negazione) jih nie bluo vič, pa sa tisti ... (iklen) so se uornil.
Jest iman ..... (kozá) pàs.
Muoje darvá so ..... (gabar)

2° - Prevarzi

Le Valli del Natisone sono la patria degli slavi che parlano Nediško. La loro lingua è dunque il Nediško anche se sono cittadini italiani.
La Germania è la patria dei tedeschi che parlano tedesco. La loro lingua è dunque il tedesco.
La Francia è la patria dei francesei che parlano francese. La loro lingua è dunque il francese.

3° - Nafarbi u ardečin kaze nominative an u zelenin kaze akužative.

Stoji, stoji, lipica,
pod lipco j hladna sienčica.
Pod sienčico j na mizica
na štierin vogle udielana.

Okuole nje fantičaci,
s sabo diklete mlade.
Med sabo se pomènkvajo
in samski stan obrekvajo.

Priletiela j tičica,
dikletan piesmi spievala.
Bejži, bejži, tičica
de te na fanti ne dobjo.

Če me fanti ujimejo,
živlienja me na uzamejo.
Jest bon po vejcah skakala,
dikletan piesmi spievala.

Jest boden speka pisan tič,
ma ti ne bodeš dikle maj vič.

4° - Odguar na pamet

Duo stoji tapod lipico?
An tapod sienčico duo stoji?
Kuo je udielana mizica?
Duo stoji okuole mizice?
Kogá imajo za sabo fantičaci?
Ka se pomenkvajo med sabo?
Na zadnjo duo pride?

Deklinacjoni

Možka singolar deklinatjon Liep Glàs

Kazi - Sostantiv - Ağetiv

- N - glas lìep
- G - od) glasa lìepega
- D - glasu lìepemu
- A - glas lìep
- L - par glasu lìepin (lepín)
- S - z glasan lìepin (lepín)

Lìep glàs = bella voce

Akuzativ je ku nominativ.

Pa če akuzativ je ime zìvih stvarì, nie vič ku nominativ, ma ku ğenitiv.

Ezempilni:
lìep pùob = íst jùben lìepega pùoba = io amo un bel ragazzo;
lìep sudàd = jùben lìepega sudàda = amo un bel soldato;
mlàd gaspùod = jùben mlàdega gaspùoda = amo un giovane signore;
debéu mož = jùben debèlega možà = amo un uomo grasso.

Pa
Usiečen debeu drieu = taglierò un grosso albero
Nosen klabuk na glav = porto il cappello in testa
San ušafu an liep kaman = ho trovato un bel sasso.

Deklinacjon možka plural: Lepì Glasi

Kazi - Sostantiv - Ağetiv
- N - glasi lìepi
- G - (od) glasù lepíh
- D - glasin lìepin
- A - glasi lìepi
- L - par glasah lìepih
- S - z glasmi lìepmi
Bella voce

1° - Nafarbi z ardečin usé dezinencje moških besied (sostantivu an ağetivu) an povej dno za dno dezinencijo, kaj zadan kaz.

Muoji brati pišejo kužinan.
Letera muojga strica je dùga.
Muoji parjateli pojejo tu zboru.
Muojga brata pás je bolan.
Nonih orà z uolam du puoji.
Bepo sìeče s paučan.

2° - Podlož tele imena verbonu ''jest viden = io vedo''; var možke te žive an te nežive stvari.

Zuončič,
liep zuončič,
miza,
duga miza,
konj,
mlad konj,
vesoká hiša,
šaroká ciesta.

3° - Lož u pravin kazu besiede miez grajah an napisajih.

Ime (muoj brát) je Bepo
Jest pišen (muoj brát)
Al poznaš (muoj brát)
On živì gu (Tarčèt)
Puojden z (muoj brát).
Farba (muoj klabùk) je liepa.
(Muoj klabùk) manka flók.
Al videš (muoj klabùk) (var!).
Kapót je tàpar (muoj klabùk).
Jest grèn spancìerat z (muoj klabùk)
žená (naš hlàpac) je bùna
Tel gospuod daje dielo (naš hlàpac)
Al videš kajšan krat (naš hlàpac)
Tapar (naš hlàpac) živi njegá stara màt
Z (naš hlàpac) se dìela lepuo.

Deklinacjon ženska singolar

Tujca, tujca Maraška
ki dielaš domà,
ki dielaš domà?
šivan, šivan an blekan
šivan an blekan
za muojga mozà.

Kazi - Sostantiv - Ağetiv

- N - žená gardá
- G - (od) ženè gardè
- D - žèn o žen gardí
- A - ženó gardò
- L - par žén (žení gardì
- s - z ženò gardò
žená gardá = donna brutta

Ku žená se sklanjajo usí ženski sostantivi u -a.
Ku gardá se sklanjajo usí ženski ağetivi.

Var

Ağetiv se nimar ugliha s sostantivan u sortu, u numeru an u kazu an je nimar tas priet.

Diela

1° - Lož na pravi kaz besieda miez grajah, an napiš

Jest pišen donás (tetá)
Dielo (muoja sestrá) je veliko
Težave so zmotile (tista žená)
Al poznaš (tela žená)
On diela že dugo tapar (sestrá)
Muoj očá je zló upìeran z (naša nova hiša)
Muojga bratra nie (duom).
San sieku darvá s (skiera)
Te parnesèn (guča).
Donas so zaparli (šuola)
Auto (muoja mama) je zlo liepa

2° - Prevarzi, napiš an preber

Questa donna è buona
Anche la sorella di questa donna è buona
Mia zia regala a questa donna un fazzoletto nuovo
Io vedo spesso questa buona donna
Presso questa buona donna c'è una ragazza
Mia sorella parla con questa buona donna
Il fratello dà (dát=perfetiv; dajat=imperfetiv) alla sorella una pera
Il cappello di mia zia è bello ma caro (drag)
Questo ragazzo gioca volentieri col gatto
Conosci la sorella di quella donna?
Mio padre regala un bel libro a quella ragazza perchè (zakí) è buona (bruman)

Deklinacjon ženska plural

Kazi - Sostantiv - Ağetiv
- N - ženè gardè
- G - (od) žèn gardíh
- D - ženàn gardín
- A - ženè gardè
- L - par ženáh gardíh
- s - z ženàm gárdim o gardmì

Diela

1° - Sklanjì u usieh kazah usé tele besiede

fàlinga = sbaglio
uodá = acqua
lizàuka = adulatrice
perùota = ala
žvìna = animale
šìba = bacchetta

2° - Preber

Naša vàs ima duge an šarokè cìesta an tapar kraj teh cìestah stojo lepè an vesokè hìša.
Korca teh hiš so pokrite z ardečim(i) korcam(i) an na korcah so lepè nàpe.
U teh hišah zdol so navadno kletì, na varhu pa kambre.
Notre u hiš je zakot an okuole njegá duge klopì.
U butigah kupujemo jedila: pašto, sadje, pjàče, usegá.

3° - Odguar an napiš

Kake ciesta ima naša vas?
Duo stoji tapar kraju ciestah?
Kake so hiša?
Kuo so pokrite korca teh hiš?
Kaj (=kaj je) tan na korcah?
Kie so navadno kletì an kambre?
An kie so kambre?
Ki ušafamo notre u hiš?
Kaj okuole kota?
Ki kupujemo u butigah?


Liepa piesan

San meu no tičico,
pa je zletiela;
srečna bo vejčica
kier se bo ustabla.

Vejca je suha bla,
se je zlomila;
tička je kuštna bla,
je sfarfoliela!

1° - Sparvič preber telo piesan.
2° - U drugo nafarbi usè imena an ağetive ženske.
3° - Na zadnjo odguar:
Kaj nardila tičica?
Kan je zletiela?
Zakí sej zlomila vejčica?
Za ka je sfarfoliela tičica?

Ženski sostantivi u konsonantah

Kazi - Sostantiv - Plurale
- N - žàlost žàlosti
- G - od žàlosti žàlost
- D - žàlosti žàlostin
- A - žàlost žàlosti
- L - par žàlost(i) par žàlostih
- s - z žàlostjo z žàlostmi
žàlost = tristezza.

Ku žàlost se sklanjajo skor usì ženski sostantivi u konsonantah.

Diela

1° - Sklanji usè tele ženske imena u konsonantah na singolar an na plural.

Kùost = osso
klìet = cantina (var kakuo se ačent preklada)
miš = topo
klòp = panca

2° - Prevárži

Le canzoni (piesme) nediške sono sempre belle.
Con la menzogna (nepravìčnost, (-jo)) non arrivi lontano.
Quest'uomo è senza coscienza (zaviednost o kušencja).
Compero un chilo di carne con l'osso (kuost).
Durante (cajtu+genit.) la malattia (bolìezan) non mangio nulla.
Nella giovinezza (mladuost) commettiamo (dielat) spesso (pogostu) stupidaggini (naumnost).
In queste cose (stvar) non sei competente (m. e f.) (parložan).
Mio fratello siede sulla (na + akuzativ) panca (klop). Anch'io mi siedo su questa panca.
Questo è senza (brez + genitiv) utilità (nùcnost) per me.
Egli pensa con amore (jubezan) alla (na+akuzativ.) madre (mater).
D'inverno le notti (nùoč) (brez iato) sono lunghe.
Con l'aiuto (pomuoč) di Dio (shajan ajektiv) l'uomo fa (nardit) molto.

Deklinacjon neutra singolar

Kazi - Sostantiv - Ağetiv
- N - mìesto lepò
- G - (od) mìesta lepegà
- D - mìestu lìepemu
- A - mìesto lepò
- L - par mìeste lìepin (lepín)
- s - z mìestan lìepin (lepín)
mìesto lepò = cittá bella

Deklinacjon neutra plural

Kazi - Sostantiv - Ağetiv
- N - mìesta lepè
- G - & (od) mìest lepíh
- D - mìestan lepín
- A - mìesta lepè
- L - par mìestah lepíh
- s - z mìestam lepím

Diela

Prevarzi

Quest'uomo non ha lavoro (dielo). (ğenitiv negacjona.)
Noi beviamo il caffè col latte (mlieko).
Marco aspetta presso la finestra (okno; -e).
Con questa lettera (pismo) ti mando (pošjan? - pošijan?) anche 100 euro.
Nella lettera (pismo) Marco mi scrive che suo nonno è gravemente ammalato.
Questa palla assomiglia a un uovo (icè, (-u)).
L'insalata (solata) con l'uovo è molto buona.
Con le frutta (sadje) calmiamo la sete.
Il fabbro prende un pezzo di ferro (zeliezo) e lo mette sull'incudine (nakùna).
Dove mette (klast?, luožt?) il fabbro il pezzo di ferro?

Dual

Kar se guarì od dvieh človieku ol od karbod dvieh rečì, se nuca za možko an za neutro dezinencjo ''-a'' za nominativ an za akuzativ.
Iman dva lepá klabùka = ho due bei cappelli.
Dva lepa teleta sta velika rieč = due bei vitelli sono grande cosa.

An auziljar rata: ''stá'' namestu ''so''.
Muoja dva klabuka sta stara = i miei due cappelli sono vecchi.

Diela

1° - Prevarži na dual an napiš

Tel klabuk je star, pa še liep, tist tan je še nou, pa gard.
Naša miza je duga an saroká; vaša je pa kratka an nizka.
Muoj parjateu je bardak an iskren.
Telo icè je debelo.

2° - Prevarzi, napiš an preber

Qui sono due ragazzi; i loro due padri (očuovi, plur.) sono ricchi.
Però nessuno ama questi due ragazzi perchè sono superbi (prešeran).
Con questi due ragazzi ci sono talvolta anche le loro due sorelle.
Chi parla ora con questi due ragazzi?

Sma slišala škurjanze žvargoliet.

Na piesan zlo zganjena, ki nuca lepuo an obieuno dual.

Dvie liet an pu
sma se midva jubila,
dvie liet an pu
sma midva srečna bila,
jali (ma) Božja man
nas je ločila (diviso),
Buog via, jal
se videmo še kdaj.

Preljepa sienčica,
kier sma midva sediela,
preljepa sienčica
kier sma midva piela,
sma slišala te
drobne ptičke piet,
sma slišala
škurjanze žvargoliet.

Verbi

Petelinčič je zapeu,
je zapeu;
ki-ki-ri-ki!
Sfarfoleu je na drieu,
sfarfoleu je na drieu:
fru, fru!

Pa kakuoša je storlá,
je storlá:
kokode, kokode!
Skočila je na tlá,
skočila je na tlá: o-pla!

Tičac pieu iz garmá,
iz garmá;
prosiu malo prosà,
prosiu malo prosà:
Pst, pst

Mačkica kukala je
Kukala je:
njau, njau;
predla je na kolo,
predla je na kolo:
rom, rom!

Paršu je an debeu pás,
debeu pas;
laju je ku norác,
laju je ku norác:
uó, uó!

Prašanja

Povej na glas ka j nardiu petelinčič?
Odguar: (je zapeu an sfarfoleu)

Ka j nardila kakuoša?
Je paršlá an skočila na tlá

Ka j dielu tičac?
(Tičac je pieu an prosu)

Ka j dielala mačkica?
(Mačkica je kukala an predla)

Ka j dielu pás?
(Pás j paršu an je laju)

Petelinčič je zapieu an je sfarfoleu
Kakuoša je paršlá an je skočila
Tičac je puoju an je prosu
Mačkica je kukala an je predla
pás je paršu an je laju.

Usí teli so verbi, ki kažejo kar diela usá tela žvina.

Gledmo odkrit raunave verbu.

Konjugacjoni

Verbi imajo njih konjugacjone, ki se runajo gor na peršonale pronome, zakí usak personal pronom ima suoje dezinencije.

Teli so peršonali pronomi:

1° peršona - Jest = io
2° peršona - ti = tu
3° peršona - on, oná, onó = egli, lei, esso
4° peršona - mi = noi
5° peršona - vi = voi
6° peršona - oní, onè, onó = loro, esse, essi -

Prezent

Začnimo s prezentan, ki je narbuj vezan s cajtan, zakí kaže ki ratuva pru sa an kamú ratuva.

1° peršona - Jest puoje-n = io canto
2° peršona - ti puoje-š = tu canti
3° peršona - on (tičac) puoje- (brez dezinencje) = lui canta
4° peršona - mi puoje-mo = noi cantiamo
5° peršona - vi puoje-ta = voi cantate
6° peršona - oní (tičaci)puoje-jo = essi cantano

Puoje je nimar tajšno: je ''kornina=radice'' prezenta.
Dezinencje verba, ki so glih take za usè verbe na prezent, so:

1° peršona - -n,
2° peršona - -š,
3° peršona - -,
4° peršona - -mo,
5° peršona - -ta,
6° peršona - -jo,

Teli so presenti, ki pravejo kiek, ki se gaja sa.

Diela

1° - Bieš ti naprej

Pride-n, pride-š, pride, pride-mo ...(bieš ti naprej)
sfarfoleje -n, (bieš ti naprej)
Skočne-n, (bieš ti naprej)
kuka-n(bieš ti naprej)
prede-n, (bieš ti naprej)
laja-n (bieš ti naprej)

2° - Prevarzi

Vi prevráčata pru slavo, oní pa prevráčajo dobró.
An ti učasih prevaržeš slavo.
Jest živin tle.
An vi kie živta?
Mi živmo tan.
Tudi muoj stric živi tan.
Ki diela tuoj brát?
Muoj brát učì.
An ki diela kuharca?
Kuharca kuha kosìlo (južno).

Pasani Partičipi

Petelinčič je zapieu, je sfarfoleu
Kakuoša je storlá, je skočila
Tičac je pieu, je prosu
Mačkica je kukala, je predla
Pás je paršù, je laju.

Tisti na debelin, so usí pasani partičipi.

Pasan partičip je parložan za napravt zložene pasane cajte, ki pravejo kar je že ratalo, kàr se je godilo u pasanih cajtah, na tolo vižo:

pomočnik verb ''bit'' + pasan partičip.

Pomočnik je nimar samuo ''bit'';
tuk po taljansko moreta bit dva pomočnika: ''essere'' ol ''avere''.

Jest san paršu = Io sono venuto,
jest san sniedu = io ho mangiato

Taljansko parlože ol ''sono'' ol ''ho'', takuo ki kore.
Nediško nuca nimar samuo ''san''.
san paršu = sono venuto
san sniedu = ho mangiato

Pa porajtimo:


je zapieu = ha cantato, cantò
je sfarfoleu = è volato, volò
je storlá = ha fatto, fece
je skočila = ha saltato. saltò
je pieu = cantava
je prosu = chiedeva
je kukala = occhieggiava
je predla = tesseva
je paršù = è venuto o venne
je laju = abbaiava

Pride očitno de cajt pasan partičipi pomenì z nin krajan kar je bluo začelo an je bluo že komplilo, ku taljanski cajti ''passato prossimo an passato remoto''. Gledi na varhu: je zapieu, je sfarfoleu, je storlá, je skočila, je paršu.

An zdruzin krajan kar je bluo začelo, pa nie bluo še komplilo, ku taljanski cajti ''imperfetto'', ki pride reč ''incompiuto''; gledi na varhu:
je prosu, je kukala, je predla, je laju, je pieu.

Tuo pohlabočmo kar bomo guaril od verbonu ''perfektivi an imperfektivi''.

Arsvetlienja za pasan partičipi

Nie lahkó ušafat pasanega partičipja taz infinita. Buj šigurna rieč je iti na besednjak Taljansko-Nediško, tuk se ušafajo cajti nepravičnih verb, ol sledit tele razsvetlienja:

1° Verbi, ki na infinit finjò na ''-at ol na -it'' an na prezent na -an, -en'', na pasan partičipi zamenjo tele dezinencje na ''-u'':

hodit - hodu = camminato,
mrazit - mrazu = raffreddato,
gladit - gladu = sramato,
parnašat - parnašu = condotto,
zmisnit - zmisnu = ricordato,
pravit - pravu = raccontato.

2° Verbi u infinit ''-it'' , s prezentan ''-in'', arzbrisejo samuo ''-t'', an doložejo dezinencjo ''-u'':

lovit - loviu = rincorso
sadit - sadiu = seminato
skretnit - skretniu = piegato
zdrobit - zdrobiu = fatto a pezzi
belit - beliu = belato
guarit - guariu = parlato

žensko oduzame ''-t'', an dolože žensko dezinencjo ''-la'': hodit - hodila;
an neutro dolože neutro dezinencjo ''-lo'': hodilo.

3° Verbi z infinitan na ''-et'' an s konsonantan spriet, zamenjo telo ''-t'' na ''-u''

parpet - parpeu,
tudi viedet - viedeu, pa an viedu

4° Verbi na infinit ''-iet'' morejo zgubit ol pardaržat ''-i''

smiet= smieu o smeu (na žensko an na neutro ku po navad: smiela, smielo)

5° Verbi z dezinencjo na prezent ''-ejen'' zamenjo telo dezinencjo z dezinencjo ''-eu''

ardečejen - ardečeu; žensko an neutro navadno: ardečiela, ardečielo.

Kajšan nenavaden partičipi

stèjat = steju - stejala - stejalo (mettere lo strame)
štiet = štèu - štiela - štielo (contare)
klepat = klepu - klepala - klepalo (crepare)
skakat = skaku - skakala - skakalo (saltare)
obut = obú - obula - obulo (calzare)
čut = čú - čula - čulo (sentire, ascoltare)
arjut = arju - arjula - arjulo (gridare, urlare) ...

Diela

1° - Mušela an golob

Na žejna mušela j miela potriebo pit uodo. J spoletiela čeh nemú patočiču, ma za nasrečo j padla not. Tuole j videu an golob, ki je biu ato blizo, an j pomau buogo mušelo takuo: poberè no listje an ga varže du uodò. Mušela se popuzne gor na listje an je rešená. An na pozabe te dobro riešniko (salvatrice).
Malo dni potlè golob je íedu brezkarbno na travo, kar an jagar ga zagleda, uzame pušo tu pest an parmiere. Kar mušela j zagledala tuole, j spoletiela naglo čeh jagru an gaj upikinla tu roko. Jagar je ustrielu, pa nia zajeu goloba.

2° - Odguór an napiš

Kaj miela potriebo mušela?
Kan j šla pit?
Kaj j je ratalo?
Duo jo j vidu?
An kaj nardiu?
Kaj nardila mušela za se rešit?
Al je pozabila mušela kar ji je nardiu golob?
Kaj ratalo malo dni potlè?
Kaj teu narest jagar kar j zagledu goloba?
An kaj nardiu?
An mušela kaj nardila?
Al je ustrielu jagar?
Al je zajeu goloba?

Pašiv pasan partičip

Učera Bepo je stuku Ivana
Učera Ivan je biu stučen od Bepona.

Obadvia poviede pravejo le tisto resnico.
Tu obadvie poviede Ivan jih je ušafu.
Pa ta parva prave de Bepo je stuku Ivana.
Ta druga prave de Ivan je biu stučen od Bepona.

Je stuku (Bepo) = ha picchiato
Je biu stučen (Ivan) = è stato picchiato.

Te parvi je pasan cajt.
Te drug je pašiv pasan cajt.

Kakuo se runa pašiv pasan partičipi

Se vide lepuo de za narest pašiv pasan cajt je dost, ku za cajt pasan participi, nucat verba bit + pašiv partičipi, kater, pa, je poseban (takuo ki bomo vidli zdol):

Jest san stuku = io ho picchiato,
jest san stučen = io sono picchiato.
oná stuče = lei picchia
oná je stučena = lei è picchiata.

Pa je očitno de pašiv participi je drugač ku pasan partičipi, an ku pasan partičipi se zgliha u kaz, gener an numer, kateremu je parložan.

Za narest pašiv partičipi se dolože kornin infinita adnó od telih treh dezinenc:
-t -en -n

- Dezinencja –t

Kadar infinit finjuje na -jet ol -et, participi pašiv ostane tajšan ku infinit tu podobo, pa drugač tu šprahi: ''è'' duga tu infinite,
''è'' kratka tu pašiv partičipi:
Infinit začèt (è duga) = incominciare
partičipi passiv - začèt (''è'' kratka) = incominciato.

- Dezinencja –en

Kadar infinit kompli z nin konsonantan pred dezinencjo infinita -t, partičipi pašiv genja na -en. Pretrest = scuotere,
pretrèsen = scosso

- Dezinencja –n

Kadar infinit kompli na ''-at'', partičipi pašiv genja na -n.
Imenovat = nominare;
imenovan = nominato
Je dost verbu ki na infinite finjuvajo na -it an ki so zlo nenavadni na pašiv partičipi. Se ušafajo na besednjake Taljansko-Nediško.

Var

Partičipi pašiv je ku an ağetiv: se zlože na kaz, ğener an numer z besiedo s katero se skompanja: stučen, stučena, stučeno...

Diela

Arsvietli pasane partičipe tele naše lepe piesme an nafarbi jih u ardečin; potlè nafarbi u zelenin prezente.

Preuoske so stazice
an duge so poti,
za pridit do jubice moje
prau deleč se me zdi.

Oj kumi san pritapu
okuole punoči,
potarku san na okancè
de se jubica sprebudi.

Jubca sej sprebudila,
sej milo jokala.
Ko fantiča je zagledala
posmejala se je s sarca.

Prekleta j ta jubezan
jubezan fantuška:
tri urce po teli stazice
še priet ku bon jest doma.

Petelinček je zapeu,
uonè je bieli dàn,
jest gren od jubice moje
vas trudan an zaspan.

Verbi perfektivi an imperfektivi

Ka na greš? Te čakan? = Non vieni? Ti aspetto!
Počakan še no male, antadá priden! = Aspetterò ancora un po', poi verrò.
čakan = aspetto
Počakan = aspetterò.

Je dost doluožt prefiš -po, antá present rata futur, nale ki dezinencija je od prezenta.

Porajtimo še tele verbe prezente tu podobi:

spien - zaspien = dormo, dormirò
ijen - snijen = mangio, mangerò
hoden - pohoden = cammino, camminerò.
kraden - ukraden = rubo, ruberò
tučen - stučen = batto, batterò
pošijan - pošjan = mando, manderò
spian - zaspian = mi addormento, mi addormenterò
skačen - skočnen = salto, salterò
berèn, poberen = raccolgo, raccoglieró.

Od dvieh verbu, ki imajo obadva dezinencje prezenta, namien te parvega je prezent, te druzega je futur.
Dan verbo je perfektiv, drug je imperfektiv.
Dan je zaries prezent, te drug je zaries futur!

Če gledamo lepuo te parvi od dvieh verbu je (skor) nimar buj kratak ku te drug.
Mies telih dvieh te buj kratak je imperfektiv an njegá namien je pravi prezent.
Te drugi je buj duh an je perfektiv an njegá namien nia prezent, je futur.

Na ijen, zakí san sit, = non mangio, perchè sono sazio,
snijen jutre, kar bon lačan = mangerò domani, quando avrò fame.
Ijen – snijen.

Kratka podoba(ijen) = imperfektiv (= prezent = mangio),
duga podoba (snijen) = perfektiv (=futur = mangerò)

Perfektiv an imperfektiv na besednjake Taljansko-Nediško

Po navad za spoznat na besednjake verbe imperfektive, ki imajo dan prefiš, j dost oduzet prefiš:

počakan = perfektiv (aspetterò - futur)
oduzamen prefiš -po:
čakan = imperfektiv (aspetto - present)

Pasan partičipi, ki začne an gre naprej

Učera san ìedu = ieri mangiavo.
Učera san snìedu = ieri ho mangiato.
Je trieskalo = tuonava.
Je zatrieskalo = ha tuonato.

Pasan partičipi, ki začne an gre naprej, ku taljanski imperfekt, se prevarže z pasanin partičipjan nega verba imperfektiva.
Imperfetto = imperfektiv.

Pa, cajti ''passato prossimo'' ol ''passato remoto'' se prevarzejo s pasanin partičipian verba perfektiva.
Passato prossimo o remoto = perfektiv:
jest san popìu (popìt = perfektiv) = io ho bevuto ol io bevvi;
pa:
jest san pìu (pìt =imperfektiv) = io bevevo;

Diela

1° - Prevarzi pravilno:

San hodú ¬- san pohodú
mi smo ìedli - mi smo snìedli
vi sta letal - vi sta letiel (infiniti: letat, letiet)
ti si gledu - ti si pogledu
on je skaku - on je skočnu

So an ečecjoni:
oní so utiekal = loro scappavano; - oní so utekli = loro sono scappati.

2° - Prevarzi na perfektive tele verbe imperfektive an povej prezent usakega.

bràt = raccogliere, leggere
se čudvat = meravigliarsi
hvalit = lodare
iest = mangiare
kazat = mostrare
klicat = chiamare
krast = rubare
letiet = correre
poznat = conoscere
služit = guadagnare o servire
pretiekat = sorpassare (preteč)
zaspivát = addormentarsi (zaspat)
itì = andare
uekàt = gridare
čut = sentire (poslušat)
spolìetat = volare

3° - Zagled perfektive an imperfektive an nardí prezent od usakega: Var: zakí tle verbi venč so imperfektivi, te majš so perfektivi.

Ukupuvat - ukupit = comprare
odguarit - odguarjat = rispondere
dopoveduvat - dopoviedit = spiegare
posodit - posojat = imprestare
uarnit - uračat = tornare
uzdiguvat - uzdignit = alzare
pravt - poviedat - informare, raccontare
plačat - plačuvat = pagare
ponovit - ponauljat = ripetere
ostajat - ostat = rimanere
paržgerjat - paržgat = accendere
genjat - genjuvat = finire, terminare
plačat - plačuvat = saldare il conto

Futur

Čaries futura uons prezenta verbu perfektivu, je na prava podoba cajta futura.
Se nardi s futuran verba bit + pasan partičipi.
Tala podoba daje verbonu namien zdujšanja, ku kiek ki gre naprej brez koncá; kar futur perfektivih verbu če reč samuo de rata kar verb prave, an de rata s cielama an genja.

Jutre bon dielu; domani lavorerò. = Bon dielu cieu dàn, na nardin druzega.
Jutre podielan; domani lavorerò. = Podielan no marco, pa bon dielu an druge reči.

Podoba futura

Jest bon dielu (dielala) = io lavorerò
Ti boš dielu (dielala) = tu lavorerai, ecc.
on bo dielu, oná bo dielala, onó bo dielalo
mi bomo dielal (dialale)
vi bota dielal (dialale)
oní, onè bojo dielal dialale.

Se lahkó vide de tala podoba futura je nareta s pasanin partičipjan + pravi futur verba bit.
Je samuo adan verb ki ima pravi cajt futur, an je pru verb ''bit=essere'';
an verb bit ima tud pasan partičipi = biu, bila, bilo (ki taljansko ga niema).

Futur verba bit

Jest bon
ti bos
on, oná, onó bo
mi bomo
vi bota
oní, onè bojo.

Diela

Teli piesmi se more lahkó doluožt usake sort besied, takuo ki so bli vajeni dielat ankrat barki pieuci.

Od tega kraja k pride, oj pride,
od tega kraja k pride
jest puojden za njin.

E čum la li la le jo,
oj le jo,
e čum la li la le jo,
oj le li le la jo.

Kondicjonal

Kondicjonal je an cajt zložen tudi na prezent:

Jest bi dìelu, dielala = io lavorerei,
ti bi dìelu, dielala = tu lavoreresti, ecc.
on bi dìelu, oná bi dielala, onó bi dielalo
mi bi dielal, dielale
vi bi dielal, dielale
oní, onè bi dielal, dielale

Za kondicjonal prezent, takuo ki je očitno, se parlože pasanu partičipju partikulo ''bí'', ki ostane nezamenjena na usó deklinacjon; pa pasan partičipi se skompanja na gener an na numer z besiedo, kateri se pomenì.

Za pasan kondicjonal se dolože, mies partikule ''bi'' an mies pasan partičipi, pasan partičipi verba bit: = ''bìu'', ki se skompanja na gener an na numer z besiedo, kateri se pomenì

Možko:
Jest bi biu dielu (io avrei lavorato)
ti bi biu dielu
on bi biu dielu
mi bi bli dielal
vi bi bli dielal
oní bi bli dielal.

žensko:
Jest bi bla dielala
ti bi bla dielala
oná bi bla dielala (onó bi bluo dielalo)
mi bi ble dielale
vi vi ble dielale
oné bi ble dielale.

Diela

1° - Ber an prevarzi

Deb biu bogát, bi na dielu vič, bi bandru po sviete an bi živeu ku velik gospuod brez pensat na parhodnost (futuro). Nobedan bi ne biu buj srečan ku jest. Morebit bi se ukupu auto an bi lietu z njo po miestah.
Deb biu bogat bi dau puno muoje bogatije tin buozin ki niemajo ki iest an bi biu zadovojen jih videt veseli. Takuo bi no malo zmajšu njih tarplienje.

2° - Prevarzi

Giacomino si affaticava (fadjat) assai perchè non sapeva (znat, viedet) fare i lavori. E sospirava (hrepeniet):
- come sarei contento, se questa settimana fosse già finita (fineta)! Allora non dovrei fare questo lavoro noioso (štufan).
E s'immerse (se zgubit) in pensieri (misla):
- No, nemmeno allora sarei contento, perchè invece di questo lavoro ne riceverei (sparjet) un altro più noioso e la mia situazione (položienje) sarebbe la stessa (an bi biu nimar na tiste).
Quest'anno scolastico dovrebbe finire, solo allora sarei veramente lieto perchè avrei le vacanze (vakanca).
E s'immerse (sej sgubit) di nuovo in pensieri.
- Ma il più bello sarebbe se avessi già terminato (komplit) la scuola, se avessi finito (finit) di studiare, se fossi già completamente (popunama) libero (fraj). Allora avrei già una bella professione (stan), sarei forse professore, andrei sì (pač) a scuola ma non sarei interrogato (poprašan), bensì (le pa) interrogherei (poprašavat) gli altri. Oppure sarei un grande scienziato(šjencjat) e tutto il mondo mi ammirerebbe (se čudvat).

Imperativ

Nediški imperativ ima pet podob:

2ª singolar
1ª plural
1ª dual
2ª plural
2ª dual

Dezinencje, buj pogostu, so:

2ª singolar -i ol brez dezinencje
1ª plural -(i)mo ol àjmo
1ª dual -(i)ma ol àjma
2ª plural -(i)ta o àjta
2ª dual -(i)ta

Ezempilni

Ti ber(i)
Mi berimo
Mi berima
Vi berita

Ti diel(i)
Mi dielmo
Midva dielma
Vi dielta

Ti pis(i)
Mi pisajmo
Midva pisajma
Vi pisajta

Nejan imperativ

Nejan imperativ se nardi posebno s tajenje ''ne'' ol ''na'' pred imperativa:
na hód o na hodí = non andare,
na bùojse = non temere.

Diela

1° - prevarzi:

lavora - porta - loda – temi

2° - Preber an prevarži

Pìš! Pisàjmo! Pisàjma! Pisàjta! naj pìše
Prevárži! Prevaržimo kupe tolo vajo!
Na motitame!
Biež subto damù!
Hod(ì) hitro!
Guarita počaso: zastopen malo!
Prevarzita tadoma telo pismo.
Biež u bukvarijo po gramatiko Nediškega.
Zmisinse muojh besied!
Zaprimo urata an odprimo okna.
Na hod(ì) z žlehtim kompanjam!
Sedma zapuoved prave: ne krast!
Bod jubezníu an posodime pèno!
Na tožitase (na kregtase)!
Jej modro an počase!
Glej (Ecco)! San te parnesu ne bukva.
San biu cieu dan tadoma!

3° - nardí imperativ: (var dezinencje -imo,- ajmo)

farbat = dipingere
blunkat = sbattere
brigat = adoperarsi
bugat = ubbidire
cingàt = muovere
dielat = lavorare
dihat = annusare
gacàt = gattonare
genjat = smettere
ne gledat = non guardare
komadàt = assestare
kopàt = vangare
potìkat = far fuoco
sopàt = respirare


4° - Sklanji tud te druge peršone

imiet - imèj = abbi
ijest - jèj = mangia
čut - čùj = senti, ascolta
ne bit - na bod = non essere
zut - zúj = scalza
stat - stùoj = sta, fermati
luožt - dèn o lož = metti
iti - pùojdi, biež = va
bit - bòd = sii
sut - sùj = versa
puojdit - pùj = vieni, vai
reč - rèc = dì
arjut - arjùj = grida
uteč - utèc = scappa
arstuč - arstùc = spacca
potuč, potùc = batti
dielat - dìel = lavora
nest - nès = porta
hvalit - hvàl = loda
se bat - bùojse = temi, abbi paura

Riflešivi verbi

U Nediško riflešiv pronom je nimar “se” za use peršone naj singolar, naj plural.

Jest se umivan = io mi lavo
Ti se umivaš - tu ti lavi
on, ona, ono se umiva = egli, lei, lui si lava
midva se umivama = noi due ci laviamo
vidva se umivata = voi due vi lavate
onadva, onedvie se umivata = loro due si lavano
mi se umivamo = noi ci laviamo
vi se umivata - voi vi lavate
oni, one se umivajo = essi, esse si lavano

Riflešiv pronom ''se'' gre nimar pred verban, če se sključ cajt imperativ, kar riflešiv pronom gre za verban:

Zmisinse = ricordati
zmisinmose = ricordiamoci
zmisintase = ricordatevi.

Posebnosti kakih riflešivih verb

Kajšni riflešivi verbi taljanski nieso riflešivi u Nediško:

ustat = alzarsi
zaspat = addormentarsi
ležat = coricarsi
oboliet = ammalarsi
sediet = sedersi

Drugi so riflešivi u Nediško an nieso po taljansko:

se učit = imparare
se zdiet = sembrare
se smejat = ridere
se potìt = sudare
se uračat = ritornare
se puzìet = scivolare
se zmotìt = sbagliare
se postìt = digiunare.

Diela

Ku prevarzi an, če moreš, napiš

Noi studiamo (je riflešiv) già da tre mesi il Nedisko (da tre mesi = acc.).
Questa lingua mi sembra abbastanza difficile (težak), ma utile (nucan)
Qualche volta tutto ci sembra facile (lahan), ma spesso ci accorgiamo (se dovizat) delle difficoltà (težava) e talvolta sbagliamo (falit).
Ma io non mi arrabbio (se zajezt), perchè anche così imparo (se navadit).
I giorni si raffreddano d'inverno; in primavera si riscaldano?
Perchè ridi (se smejat)?
Quando s'avvicina (se bližat) la primavera, le rondini (lastovce) ritornano (se uarnit) nei nostri paesi.
Quest'estate mi trovavo (se ušafavat (imperfettivo) ) in una bella città e mi divertivo (se veselìt) molto.
Come ti chiami (se klicat; c=č)?
Io mi chiamo...
Perchè ti comporti (se obnašat ) così male (slabo)?
Mi alzeró quando sorgerá il sole.
Non riuscivo ad addormentarmi, perchè son andato a dormire troppo tardi
Mi sono ammalato.
Puoi sederti, se vuoi.
Non ridere, quando ti parlo
Ritorneró domani
Sbaglio o è esatto quanto ti dico.

Začet an génjat

Verbi ''začet'' (incominciare) an ''génjat'' (finire) morejo bit
naj riflešivi naj ne riflešivi.

So riflešivi, kadar po taljansko verb ki sledi je intranzitiv.

Nieso riflešivi, kadar po taljansko verb ki sledi je tranzitiv:

san se začèu smejat = ho incominciato a ridere (ridere = intranzitiv),
san začèu díelat = ho incominciato a lavorare (lavorare = tranzitiv),
genjan se smejat = finisco (smetto) di ridere intranzitiv),
genjan díelat = finisco di lavorare (tranzitiv).

Namieni kakih verbu

Occorre – Bisogna

Verbi ''occorre'' an ''bisogna'' se prevaržejo s ''trìeba'' + aužiljar ''bìt''. Zatuo ki so imperšonal, se nuca 3° peršono singolar neutro za partičipi pasan.

Je trìeba (trìeba je) napravt jùžno = occorre preparare il pranzo.
Bo trìeba (trìeba bo) itì damù = bisognerá andare a casa.
Je blùo (neutar) trìeba (trìeba je blùo) napràvt jùžno = occorreva preparare il pranzo.

Mòrt, mùort, smìet = potere, dovere, avere facoltà

Verb potere se prevarže z mòrt: jest mòren itì u jàgo, zuok iman osanàjst lìet = io posso andare a caccia, perchè ho diciotto anni.

Se prevarže s smìet, kar njegá namien je: avere facoltà, essere permesso: al smìen kadìt tle? = posso fumare qui?

Verb smìet negativ = ne smìet pride reč non dovere, non è lecito an se prevarže po taljansko z verban dovere negativo: tle na smìeš kadìt = qui non devi (non puoi, non hai il permesso) fumare.

Pa verb dovere se prevarže z mùort: ist mùoren dìelat za živìet = io devo lavorare per vivere.

VAR

mòrt (mòren) = posso
mùort (mùoren) = devo
smiet (smien) = ho facoltà, mi è permesso
ne smiet (ne smien) = non devo, non mi è lecito. -

Dire

Verb ''dire'' se prevarže: 1°
- rèč, dìen/dìeš/dìe/dìemo/dìeta/dìejo; jàu, rèc/recìta, kar ima namien: proferire;
dìen no besìedo an utečèn = dico una parola e scappo.

2°
- Pràvt, pràven, kar ima namien: raccontare;
mu pràven nimar de se mùore učìt = gli dico sempre che deve studiare.
Taz ''pràvt'' pride ''pràvca'' = racconto.

3°
- Povìedat, povìen, kar ima namien: far sapere:
mej (me je) povìedu de njegá strìc je umáru (umrù) = m'ha detto che suo zio è morto.
Taz ''poviedat'' pride poviedinca = proverbio, detto.

4°
reč = proferire
pravt = raccontare
poviedat = far sapere.

Fare

Verb ''fare'' se prevarže z:
1° - nardìt, (nardìn) o stùort, (stòren), če ima namien eseguire;
Ká s (ka si) nardìu donás?
Ka sme stuoru narest!

2° - Napràvt, (napràven), kar ima namien confezionare;
žnìdar mej (me je) napràvu gvánt = il sarto mi ha fatto il vestito.

3° - narèst, ki ima samuo infinit an pasan partičipi (narest - naredu), prezent je: (nardìn), kar ima namien mettere assieme;
kovàč j (je) narèdu (o nardìu) uozíč = il fabbro ha fatto il carretto.

Nardit = eseguire
napravt = confezionare
narest = mettere insieme
dielat = lavorare

Teli trije verbi imajo bližnji namien an so perfektivi. Njih imperfektivi so:

dìelat = lavorare, fare)
runat = mettere insieme
znat = sapere (saper fare)
viedet = sapere (conoscenza)

Znat = conoscere, potere, saper fare, esser capace, essere in grado, aver la pratica;
(pogostu sledi drug verb na infinit: znat pisat=saper scrivere);

viedet = essere a conoscenza, essere informato; (pogostu sledi dno podloženo propozicjon:
na vian kadá pride brát = non so quando arriverá il fratello).

Diela

1° - Parlož prav verb znat ol viedet:

jest ... dielat
... duo si ti
... piet
... skakat
... kode hodeš
... kogà gledaš
... kan greš
... prebierat nediško

Buaiš use viadet ku use znat (poviedinca).

2° - Prevarzi

-Sono
- eri
- fummo
- eravate saranno
- siete
- ero stato
- siate! eravamo
- sarete
- sei stato
- siete stati essere
- che siate
- stato
- se foste stati se fossimo
- chè fossi
- eravamo
- sareste -

daranno
- avrete dato
- se avesse dato
- se dessero
- darai
- ha dato
- hanno dato
- se avesse dato
- chè dessero
- davano
- daremo
- danno
- dai!
- Danno
- dareste
- davate avevano dato
- avevate dato
- se abbia dato
- avete dato

-spaventi
- spaventerai
- avere spaventato
- spaventarono


-avete aperto
- se avessero aperto
- aprire
- aprivano

-affinchè perso
- perderemo
- perdette
- hai perso

-vinceremo
- hai vinto
- avreste vinto
- vincevano perchè vincano- se vincessero
- avere vinto
- vincevano avevamo vinto- vincerà
- se vinciamo
- vincevamo

-prendono
- prendevo
- prenderai
- prenderebbe

-hanno preso
- avrai preso
- se avesse preso
- avevano preso prendete!
- avremo preso
- prenderete
- prenda

-punire (štrafat)
- puniscono
- hanno punito
- hai punito che è per punire
- avere punito
- perchè punissero
- puniste punivate
- hanno punito
- avrò punito
- punimmo

3° Preber: Vesne an Baroujk

An dan so oral du te veliki njiv. Kadar so bli glih na pu diela se jin je drevuo (vomere) utargalo. Nieso mogli ne naprej ne nazaj, an nieso viedel ki nardit.
Alora Vesne, ki so šle z njih uozičan gor na varh po uoznic, so zauekale: - Baroujko (bagolaro) uji. čarin tarín spregni. -
Možje, ki so bli dol u njiv, takuo ki so tuole čul an videl, so pošjal naglo po no baroujko an po an čarin tarin.
Z baroujko, ki se lepuo uije, so zvezal drevuo an čarin tarín so ložli pa za zapriego (finimento). Subit potlè drevuo je bluo ustrojeno, tarkaj de so mogli zorat celò njivo.

Pronomi

Zapuojmo!

O jest san muzikant po cielin svietu znan.
Tudi mi smo muzikant po cielin svietu znani.
Jest znan igrati.
Tudi mi znamo igrati.
Na mojo violino.
Na naše violine.

Cinciribinci na vjolin (trikrat)
cinciribinci bon.
Stara Marinka drinka,, drinka (trikrat)
stara Marinka bon. (Potle so drugi strumenti:)

Na mojo klarino; na naše ...: flike,floke na klarin ...

Na mojo trombono: pumpa, pumpa na trombon ...

Na mojo piščalo: se zvižge ...

Na mojo tamburo: bunkere, bunkere na tambur ...

Na mojo kitaro: zigu, migu, mačko ostrihu, rep odriezu vargu proč ...

Jest znan = io so
Mi znamo = noi sappiamo
na mojo violino = sul mio violino
na naše violine = sui nostri violini.

Jest - mi - muojo, naše so pronomi, zakí stojo na mestu kakega ol kake rieč.

Pronomi stojo nimar na mestu imen:
Petar če iti damu. On (Petar) ima silo = Pietro vuole andare a casa; lui (Pietro) ha premura.
Muoj brat je močan - jest ga (= brata) juben.
Muoja sestrá je liepa - jest jo (= sestró) juben.

On = je Petar
Ga = je brat
Jo = je sestrá

Peršonali Pronomi

Singolar

Kazi - 1° persona - 2° persona - 3° persona
- N - Jèst o íst - tì - ón, oná, onó
- G - menè (mè o mi) - tebè (tè, ti) - njegá, njè
- D - menè (mè o mí) - tebè (tè o tí) njemú (mú), njì (jì)
- A - menè (mè, mi) - tebè (tè, ti) - njegá (gá), njò (jó)
- L - par menè - par tebè - par njìn, par njì
- s - z màno s tàbo - z njìn, - z njò

Dual

Kazi - 1° persona - 2° persona - 3° persona
- N - Mídva - vídva - onádva
- G - nasdvìah - vasdvìah - njihdvìah
- D - nandvìaman - vandvìaman - njindvìaman
- A - násdva - vásdva - onádva
- L - par nasdvìah - par vasdvìah - par njihdvìah
- s - z namdvìaman - z vamdvìaman - z njimdvìaman

Plural

Kazi - 1° persona - 2° persona - 3° persona
N Mì - vì - oní, onè, onè
G nás - vás - njíh
D nán - ván - njín (jín)
A nás - vás - njè (jíh)
L par nás par vás par njíh
s z nàm z vàm z njìm
(Miez grajah kratke podove)

U, na, za + skrajšan pronom personal

Skrajšan pronom personal, 1°, 2°, 3° možke an ženske persone, se more unet z prepozicjonan u, na, za, z na tolo maniero:

umè, namè, zamè, zmano;
utè, natè, zatè, ztabo;
uànj, naànj, zaànj, znjin;
unjò, nanjò, zanjò, znjo.

Glih takuo s 3° persono plural na akuzativ:
unjè, nanjè, zanjè, znjìm.

Partikule pronominal

Akuzativ
mè o mí = mi, me
tè o tí = ti, te
gá = lo, lui
jó = la, lei
nás = ci, noi
vás = vi, voi
jíh = li, loro
Anj = lui,

Dativ
mè o mí = mi, a me
tè o tí = ti, a te
mú = gli, a lui
jì = le, a lei
nán = ci, a noi
ván = vi, a voi
njín = a loro
njò = lei

Darži na pamet pronome: ''ànj'' an ''njò'' nucani s propozicjonmi:

prèd ànj = davanti a lui; - prèd njò = davanti a lei
tú ànj = in lui; - tú njò = in lei
zá ànj o zànj = per lui; - zá njò = per (o dopo di) lei
čèz ànj = contro di lui; - čèz njò = contro di lei
za njìn o znjìn = con lui; - za njò o znjò = con lei
par njemú o par njìn = presso di lui; - par njì = presso di lei

Riflesiv: se = si

- N - sé
- G - sebé
- D - sàbo
- A - sé
- L - par sebé
- s - s sàbo

Diela

1° - Dolož personalje pronome.

On je muoj parjateu, an jest .... pišen no lepo letero.
Ti uprašaš, an jest .... odguarin.
Zakí san pridan, ... očá ukupe bukva.
Ti si skrit, ma jest .... viden.
Zaka me na saludaš, kar .... pozdraven.
Tel je muoj parjateu; al .... poznaš?
Oná je muoja mat, an jest .... juben.
Jest .... rad poslušan , kar guariš lepuo.

2° - Prevarzi

Maria mi (ti) sgrida
Maria lo (m., n.) sgrida
Maria li (m., f., n.) sgrida
Maria lavora per se stessa
Maria lavora per voi
Maria lavora per loro (m., f., n.)
io te le ho date
tu me l'hai dato
lei me li ha dati
lei glieli ha dati
noi ve li abbiamo dati
essi te l'hanno dato
esse glieli danno
il libro che mi hai dato te l'ho restituito
Gli hai restituito il libro?&
gliel'ho restituito
Mi si è rotta una scarpa
gli si è macchiato il quaderno
Lui non lo sopporto
lei non la sopporto.

Pronomi relativi kater, teker, ker

Relativ pronom ''il quale'' se prevarže s ''Katèr, teker, ker'', ki se sklanjajo rauno ku ağetivi.

Tapar teli dugi podobi je tud na podoba buj kratka:
''kí'' = (che), ki ostane nimar nezpremenjena
Pùob, ''kí'' dìela = il ragazzo che lavora.
Pùobi, ''kí'' dìelajo = i ragazzi che lavorano.

Darží na pamet de ağetivone dezinencje so u možko, žensko, neutro:

singolar
--, -a, -o
-ega, -e, -ega
-emu, -i, -emu
-ega, -o, -o
-in, -i, -in
-in, -o, -in

plural
-i, -e, -a
-ih, -ih, -ih
-in, -in, -in
-e, -e, -a
-ih, -ih, -ih
-im, -im, -im

Kadúo = chi; kár = cosa

Kazi - Kadùa - Kàr
N - Kadúa(o) - kár
G - čigá kogá
D - komú (kamú) - komú (kamú)
A - kogá - kogá
L - par kogún (čín) - par čín
s - s kogún (čín) - s čín

Čiga so tele bukva? = Di chi è questo libro
S čín puojdeš = con cosa andrai?

Tèk, tùok = chi, colui che, ciò che

N - tèk
G - tegá (kí)
D - temú (kí)
A - teg'a (kí)
L - par temú (kí)
s - s tín (kí)

Tek pride je muoj parjateu = chi verrà è un mio amico
Uči tuok muči = insegna ciò che tace.

Dé = che = zaštulnjak

Se na smie zamenit relativ pronom z zaštulnjakan ''che'', ki daržì oğetive propozicjone an ki u Nediško se prevarze z ''dé''
Té povìan, dé té ná(é) mòren. = ti diró che non ti sopporto.

Pronomi posešivi

Mùoj, tùoj, sùoj = mio, tuo, suo

Se sklanjajo po navad ku ağetivi (Gled dezinencje)
Na mestu mùojga, tùojga, sùojga se more nucat:
mòjega, tòjega, sòjega.
Tudi Naš, vaš = nostro, vostro se sklanjajo ku ağetivi.
Njíh = loro ostane nimar nesklanjan.

Poprašàlni Pronomi

dùo = chi -; kàj = che cosa

N - Dùa(o), kadùa(o); kàj (kà) (ki)
G - čigá (čì); - kogá
D - Komú (kamú); - kogú
A - kogá; kí, (kà)
L - par kogùn; - par čìn
s - s kogùn; - s čìn

Deklinacjon Kízadan = quale

Pronom ''kízadan = quale'' se sklanja ku numer ''dán''.

''Kíza'' ostane nespremenjen,
''dán'' se sklanja ku numeral ''dán''.
Kizadan - kizadna - kizadno. ecc.

Na tako ujžo se obnaša ''kàjzadan''.
''Kàjza'' ostane nespremenjen,
''dán'' se sklanja ku numeral:
Kàjzadan - kàjzadna - kàjzadno. ecc.

Kízadnega ol kízadan (rieč živa ol ne živa) češ, tè bìau ól tè čárin (čárni)? = Quale vuoi, il bianco o il nero?
Kàjzadnega ol kajzadan bòš téu? = Quale vorrai?

Tekèr an kèr = quale

''Tekèr'' an ''kèr'' morejo dielat za poprašalni pronom.
Se sklanjajo ku pronom relativ ''Katèr''

Dimostrativi

Pronomi dimostrativi so:
Tèl, tela, telo = questo, questa
Te tel, te tela, te telo = codesto, codesta
Tist, tista, tisto = quello, quella

Se sklanjajo po navad ku ağetivi (Gled dezinencje).

Tè = questo

Kazi- možki - ženski - neutro ; m. plural - ž. plural - n. plural
N - té - ta - to ; ti - te - te
G - teg - te - tegá ; teh - teh - teh
D - temú - ti - temú ; tim - tim - tim
A - tegá - to - tegá ; te - t e - te
L - par tìn- par ti - par tin ; par teh - par the - par the
s - s tìn - s to - s tin ; s tem - s tem - s tem

Na dual nominativ plural je: ta (dva)
''Te'' je kratka podoba od tèl.

An ''tè'' nuca prefiš ''le-'':
létè = lo stesso
An se sklanja:
''letè-letà-letùo (letò)'' = questo.

Pronomi ol ağetivi nenamenjeni

Artikul numeral: án, dán; na, dna; no, dno

Nediško niema artikulna. Nale, takuo ki smo vidli, Nediško nuca kajšan krat no partikulo ''te'', ki diela za artikul.
Je na druga partikula, ki bi moglá bit rajtana artikul:
án, dán; na, dna; no, dno.
Je jasen numeralni pomien. Pa on je nucan ku nezakuažen artikul

An mòž = un uomo: an mòž méj jàu... = un uomo mi ha detto...
Ná žená = una donna: san vìu no zenó... = ho visto una donna..., ecc.
Dno telé je bonuo = un vitello è malato.

Je očitno ki se sklanja ku numeral ''dán''.

Deklinacjon od dán

Singolare

N dán dná dnó
G dnegá dnè dnegá
D dnemú dnì dnemú
A dnegá dnó dnó
L par dnìn par dnì par dnìn
s z dnìn z dnò z dnìn



Za kar tiče ''dán'' = uno, se more puščat ''d'', ki rata:
án/ná/nó, negá, nemú, ecc.
Ol doluožt ''a'' antá rata:
adán/adná/adnó, adnegá, adnemú, ecc.

Plural ní, dní, adní

Dán ima tud plural, seviede ne u numeralni pomien, pa u pomien ''kajšni'' = alcuni.
Rata pronom ol ağetiv.

N dní dnè dné
G dníh dníh dníh
D dnìn dnìn dnìn
A dné dné dné
L dníh dníh dníh s dnìm dnìm dnìm

Ku po navad, tud:
ní/nè/nè, níh, nìn, ecc.
ol
adní/adnè/adnè, adníh, adnìn, ecc., ecc.

Adni so hodil, dni so letal = alcuni camminavano, alcuni correvano.

Drùg= altro

Singolar

K -možki -ženski -neutro
N -drùg -drùga -drùgo
G -drùgega -drùge -drùgega
D -drùgemu -drùgi -drùgemu
A -drùgega -drùgo -drùgega
L -drùgin -drùgi -drùgin
S -drùgin -drùgo -drùgin

Plural

m.plur -ž.žen -n.plur
drùgi -drùge -drùge
drùgih -drùgih -drùgih
drùgin -drùgin -drùgin
drùge -drùge -drùge
drùgih -drùgih -drùgih
drùgim -drùgim -drùgim

Drùgega, drùgemu, drùgin, drùgim e drùgi, drùgih morejo ratat:
drùzega, drùzemu, drùzin, drùzim, drùzi, drùzih.

Mídrùz, vídrùz, onídrùz = noi altri, voi altri, loro altri

''Mídrùz, vídrùz, onídrùz'' so pronomi zlo nucani.
So uneti z ''mí'' + ''drùg(i)'', vi+drugi ecc.
Se sklanja naj personal pronom ''mi'', naj pronom ''drùg''.
Nom. = Midrùz, vidruz, onidruz = noialtri...
Gen. = nasdrùzih, vasdruzih, njihdruzih = di noi altri...
Dat. = nandrùzin, vandruzin, njindruzin = a voi altri...
Acc. = nasdrùge, vasdruge, njedruge = noi altre...
Loc. = par nasihdruzih, vasihdruzih, njihdruzih
Str. = z namdrugmi, vamdrugmi, njimdrugmi
ecc.

Takuo tud ''vidrùz'' an ''onidrùz''.

Tàjšan = siffatto

Tàjsan = siffatto,
kàjšan = qualcuno, qualche,
marskàjšan = piú di qualcuno,
nìa(e)šan = certuno, un certo,
nìa(e)kšan = certuno, un certo,
màlokàjšan = pochi.

se sklanjajo ku ağetivi.

Obèdan

''Obèdan'', ''nobèdan'', bèdan = nessuno, se sklanjajo ku numeral ''dan''.
''Nobe'', ''obe'' e ''be'' ostanejo nespremenjeni.

Usè (pronome) = tutto, intero

Se sklanja ku ağetiv

Deklinacjon vás (ağetiv an pronom) = tutto, intero

Singolar

N vás usá usó
G usegá usé usegá
D usemù usì usemú
A vás usó vás
L usì(e)n usì(e)n usì(e)n
S usì(e)n usì(e)n usì(e)n

Plural

N usí usé usé
G usìe(a)h usìe(a)h usìe(a)h
D usìe(a)n usìe(a)n usìe(a)n
A usé usé usé
L par usìe(a)h par usìe(a)h par usìe(a)h
S z usìe(a)m z usìe(a)m z usìe(a)m



Pronom an ağetiv so glih, uon ku nominativ singolar:
vás = ağetiv: vás svìet = tutto il mondo
usé = pronom: usé kàr = tutto ció che

Deklinacjone obà = tutti e due

Duale


N obà obè obè
G Obà obè obè
D obìeh obìeh obìeh
A obìem(an) em(an) obìem(an)
L obà obè obè
S par obìeh par obìeh par obìeh
z obìem(an) z obìem(an) z obìem(an)

Se more doluožt obà + “dva”

''Obadvà'' se more sklanjat ''oba'' an tud dva, nale ki puno med njim daržjo oba nesklanjen.

Usàk = ogni, ciascuno

Se sklanja ku ağetiv

Tàk, Tákale, Nieki, Niek = siffatto, un certo, qualcosa

Se sklanjajo ku ağetivi.
Tàkale, tàk an nìek na nominativ an akuzativ dual dielajo:
tàkala, tàka, nìeka.

Kàk, Sam = quale, qualcuno, solo

Se sklanjajo ku ağetivi.
Ku kàk se sklanjajo tud
màlokak = pochi;
an marskàk = parecchi.

Ačént na sàm se spremeni pogostu:
sàma ol samà,
sàmi ol samì, ecc.

Po ''sàm'' se morejo doluožt pronomi:
''sàbo'' = se stesso'', ol
''sebé'' = a se stesso ol
''par sebè'' = con se stesso,
ki ostanejo nespremenjeni po usieh deklinacjonah.

Pa sam se sklannja ku ağetiv.
Antá:
sàm sàbo = solo con se stesso
sàm sebé = solo a se stesso
sàm par sebé = solo da sé
sàma sàbo = sola con se stessa
sàma sebé = sola a se stessa
sàma par sebé = sola da sé
ecc.

Taljanske partikule pronominal ''ci'' an ''vi''

Se prevaržejo z:

nan, van, če so peršonal pronomi - dativ,
nas, vas, če so peršonal pronomi - akuzativ,
tan, čé, če imajo pomien ''tan'', čè,
se na prevaržejo če nieso h nucu.

Diela

1° - Gledi

Nan dajetà slabe reči; van pardaržata te dobre = ci date le cose cattive e vi tenete le buone.
Nas jubejo, vas sauražejo = noi ci amano, voi vi odiano.
Puojden čè za te videt = ci andrò per vederti.
Bon tán = ci sarò.
Na gren = non ci vengo.

2° - Dekliní kajšan telih pronomu na možko an žensko

Kater, teker, ker
Naš, vaš
Kizadan
Tel, tist
Drug
Tajšan
Usé
Usak
Tak
Niek
Kak
Sam

3° - Prevarzi

Lo chiamo e non viene.
Lo chiamavo e non veniva (parhajat)
Il ragazzo, al quale dò da bere, è mio fratello
I ragazzi che lavorano sono tutti giovani
La ragazza, che hai visto, è mia sorella
Il ragazzo col quale parlavo è bravo
Ti dirò che non ti sopporto.
Ora il sarto mi cuce (šivat) un vestito (oblieka) nuovo
Qualche volta il mio amico mi scrive una lunga lettera
La madre è contenta, se suo figlio la ama
Questo ragazzo è triste (žalostan), perchè suo padre non lo loda
Nostra zia è malata, perciò andiamo a trovarla (obiskavat)
Quando sono bravo, mio padre mi regala un libro
Sebbene non siate (niesta) bravi, i genitori vi permettono tutto
Vi piace questo libro (bukva, plur.)?
Lo zio scrive a me e non a te
Io non parlo volentieri con lui
A me piacciono le mele, a te, invece, le pere
Mio padre conosce te ma anche tuo fratello
Mio sorella è presso la zia e con lei è anche la sua amica
I miei genitori (starši) lavorano per me
Questo libro è per te, quello, invece, è per lui
Qui è una sedia; il ragazzo monta (stopnit) su di essa
Ora il sarto mi cuce (šivat) un vestito (oblieka) nuovo
Qualche volta il mio amico mi scrive una lunga lettera
La madre è contenta, se suo figlio la ama
Questo ragazzo è triste (žalostan), perchè suo padre non lo loda
Nostra zia è malata, perciò andiamo a trovarla (obiskavat)
Quando sono bravo, mio padre mi regala un libro.
Sebbene non siate (niesta) bravi, i genitori vi permettono tutto
Vi piace questo libro (bukva, plur.)?
Lo zio scrive a me e non a te
Io non parlo volentieri con lui
A me piacciono le mele, a te, invece, le pere
Mio padre conosce te ma anche tuo fratello
Mio sorella è presso la zia e con lei è anche la sua amica
I miei genitori (starši) lavorano per me
Questo libro è per te, quello, invece, è per lui
Qui è una sedia; il ragazzo monta (stopnit) su di essa

4° - Dolož an tle personalne pronome

On je muoj parjateu, an jest .... pišen no lepo letero
Ti uprašaš, an jest .... odguarin
Zakí san pridan, ... očá ukupe bukva
Ti si skrit, ma jest .... viden.
Zaka me na saludaš, kar .... pozdraven.
Tel je muoj parjateu; al .... poznaš?
Oná je muoja mat, an jest .... juben
Jest .... rad poslušan , kar guariš lepuo

5° - Ezempilni

Un certo giorno d'estate = niešan dan čepoliete
Un certo libro che non ho = niešne bukva, ki jih nieman
Un altro è il regalo che cerco = drug je šenk ki ga gledan
Un'altra donna che si chiama Maria = druga žená ki se kliče Marija
Cerco gli altri piatti e li trovo = gledan te druge tonte an jih ušafan
Ogni mattina presto il gallo canta = usako jutro zguoda petelin puoje
Do un bicchiere di vino a ognuno = dan no taco vina usak(c)emu
Ogni notte esce la luna = usako nuoč luna pride uon (ustane)
Io lo voglio tutto = jest ga čen vás
Io le amo tutte = jest jih juben usè
Di sera tutto tace = zvičer usè mučí
Tutti parlano di te = usí guarjo na te (od tebè)
Ho abbastanza sonno = san zadost zaspan
Il dolce che mi offri è troppo = sladčino ki me jo ponujaš joj masa
Chi beve troppo finisce ubriaco= tek pije masa rata pián
Oggi c’è poca l'acqua del fiume = telo jutarnje je masa malo uodè du Nedižo
Adagio salgo e scendo =počase stopnen, potlé se znižan na te drug kraj
Voglio molta marmellata con pane =čen puno marmelade s kruhan
A pranzo mangio molto, a cena poco =na kosilo (južno) ijen puno (obiuno), pa zvičer ijen previč malo
Non si puó riposare in pace = se na more opočivat par mieru
Qui si deve leggere in inglese= tle se muore prebierat po ingleško ---++Cajt Kaka ura bo?!
Popraš mišco, pudgano, vuka, lesico, íeža

Miš j jala: bo daž.
Pudgana j jala: ga bo na jama.
Vuk j jau: ga bo an klabuk.
Lesica j jala: ga bo na kapuzica.
Iež j jau: muč, hodoba, ki ti vieš, ki vse saruovo snieš.

Parvič nafarbi z ardečo farbo možke imena;
z armeno farbo ženske.
U drugo parvež z linejo imena s podobmi.
U trečo proví prebrat.
Potle navadsejo piet na pamet.

Cajt - Kizan cajt?

Donas je vedruo, pa jutre bo maglavo an še, morebit, daš.
Tela je ura, tista ki špegamo gu nebuo, za videt al bo daž ol sonce.
Pa ura ki od nimar tečè an se na maj ustabe je tela:

Ura cajta

Mìesci

ženàr - Febràr - Márč
Obrìu - Máj - Júnj
Lúj - Ovóšt - šetèmber
Otùber - Novèmber - Dicèmber

So usí možki sostantivi.

Za de bojo averbi (in gennaio, in febbraio, ecc.) se nuca njih ğenitiv:
ženàrja, Febràrja, Márča, Obrila, Maja, Junja, Luja, Ovošta, šetemberja, Otuberja, Novemberja, Dičemberja.

Dnuovi

Pandè(ìe)jak = lunedí - Tòrak = martedí
Srìeda = mercoledí - četarták = giovedí
Pètak = venerdí - Sabòta = sabato
Nedè(ìe)ja = domenica

So možki sostantivi usí, manj:
srìeda, sabòta, nedeja,
ki so ženski.
Ratajo averbi z ğenitivan, antadá so:

Pandè(ìe)jaka = di lunedí - Tòrka = di martedí
Srìede = di mercoledí - četartká = di giovedí
Pètka = di venerdí - Sabòte = di sabato
Nedè(ìe)je = di domenica

Dàta

Dato se jo povia s kardinalin numerjan, ku po taljansko.

Donas je (smo na) 3 genarja = oggi siamo il 3 gennaio
Kaj zadan dàn donas? Ol: Ka smó donás? = Che giorno è oggi?
Donás smó na štìer febràrja. = Oggi siamo il 4 febbraio
Kadá s se rodìu = Quando sei nato
San se rodìu na tri an dvíst màrča, táužint devetstùo an sèdan an sèdandeset lìet (partitiv)= Sono nato il 23 marzo 1977 Dost lìet ìmaš (máš) = Quanti anni hai
Iman (mán) devetnàjst lìet (partitiv) (Ruben 1996,kar smo začel pisat gramatiko) = Ho dicianove anni
Kas (ka si) za nega lìeta ol kìzadnega lìeta si? = Di che hanno sei?
San triantridesetega lìeta = Sono del 33
Kada s se rodìu? = Quando sei nato?
San se rodìu triantridesetega lìeta = Son nato nel 33

Desetine u ordinal, enosti u kardinal.
Drugač ku taljansko, ki bi jalo: sono del trentatreesimo anno

Diela

Prevarzi

In settembre i giorni sono più freddi dei giorni in agosto. Ma in gennaio e in febbraio abbiamo giorni che sono i più freddi di tutti.
I più caldi li abbiamo, inceve, il mese di agosto.
I più bei giorni sono quelli di primavera.
Poi i giorni diventano sempre più lunghi e il 21 giugno il giorno è il più lungo e la notte la più corta.

Kaj ura?

Za poviedat katera je ura se nucajo, po navad, kardinali numeri za parve štier ure, ordinali numeri za te druge:

je dna
so dvia
so tri
so štier
je peta
je šesta
je sedma
je osma
je deveta
je deseta
je danajsta
je pudan

od 13 do 23 se dolože ''popudan''

je dna popudan
so dvie popudan
so tri popudan
so štier popudan
je peta popudan
je šesta popudan ...
je punoči

Stağjoni

Primavèra - Pomlad = primavera
Polìetje = estate
Jèsen = autunno
Zìma = inverno ---++++Goduovi Oblìetinca = anniversario
Božíč = Natale
Velìka nùoč = Pasqua
Màjnca (plur) = Pentecoste
Póst = Quaresima
Cvìečinca = Candelora
Ròžinca = Assunzione
Vàht = I morti, primo novembre
Kuàterinca = Quattro tempora
Bandìminca = Madonna del rosario.

Diela

1° - Prevarzi

Lunedì o martedì verrò a trovarti.
Il sabato non vengo mai a casa.
In novembre le notti si allungano.
Ieri dormivo tutto il giorno
Alle 14 verrò a trovarti.
Fra mezz'ora sono da te
Dopodomani pioverà
Di giorno piove, di notte fa bel tempo.
Gli altri anni era meglio
Fra 6 giorni verrà mia mamma.
Verso sera e di buon mattino cantano gli uccelli.
Fino alle 13 lavorerò; dopo le 14 mi riposerò.

2° - Odguar an prepiš

Kada j Cviečinca?
Kizan dan se na diela?
Dost dni ima tiedan?
Dost miescu j tu dno lieto?
Kadá pada Božič?
O kizadni ur hode spat?
Kadá ustaja zguoda?
Kakuo se kliče parvi dàn tiedna?
Dost dnì ima tiedan?
Kadá j svet Louranac?
Kadá spada Velika Nuoč?
Zakí se kliče Rožinca?
An zakí Bandiminca?

Numeri

Navadse na pamet telo poezijo

Dán, dva stá domà
tri, štier ne zamier;
pet, šest puna pest;
sedan, osan kruha prosen;
devet, deset krava bule za telet.
Zanet nes praset.

Numeri Cardinali

Dán pas - dná mačka - dnó telè
dvà pisá - dvie mačke - dvia teleta
tri ol trije pisí - tri mačke - tri teleta
štier(i) pisí - štier(e) mačke - štier(e) teleta
Numeri do štier se sklanjajo an se uglihajo s sostantivan kateremu so podani.
Od pet za naprej numer ostane glih, ime se ga lože u ğenitiv:
pet pisù - pet mačk - pet telèt
šest pisù... ecc.: nimar -u (= plural genitiv) ol brez dezinencje ženske imena = plural genitiv

1 - dán 2 - dvá 3 - trì
4 - štìa(e)r 5 - pèt 6 - šèst
7 - sèdan 8 - òsan 9 - devèt
10 - desèt 11 - dánajst 12 - dvánajst
13 - trínajst 4 - štìernajst 15 - pètnajst
16 - šèstnajst 17 - sèdanajst 18 - òsanajst
19 - devètnajst 20 - dvíst o dvájst 21 - danandvíst
22 - dvándvist (due e ...) 23 - trìandvist (tre e ...) ecc.

Nimar priet edinost, potlè desetice:
štìerandvíst, petandvíst, ecc.
30 - trìdeset
40 - štìerdeset, ecc.
100 - stùo
200, 300 - dvià(e)stuo, tristuo ecc.
1000 - tàužint (ki ostane glih)
2467 - dvàtaužint štìerstuo an sèdan an šèstdeset (edinosti priet na taužinte, edinosti priet na stuojke, edinosti priet na desetice.)
1.000.000 - milijòn (ki je možki sostantiv an zatuo se sklanja) dvá milijòna = due milioni,
puno milionu (genitiv partitiv) = molti milioni

Var

Numeri od 5 naprej, kar so nucani u nominativ an u akužativ, zakuazuvajo ğenitiv sostantiva ki njin je podložen.
Ežempilni

iman an parst (akužativ. sing.),
ìman dvá parsta (akužativ dual),
ìman trì parste (akužativ plural),
ìman štìer parste (akužativ. plural),
ìman pèt parstu (ğenitiv plural = partitiv),
ìman šest parstu,
iman sedan parstu ... ecc.
Iman desèt pàrstu = ho dieci (di) dita. ---++++Imena parstu Palac,
kazalac,
sarčnik,
poročnik,
manzin.

Preber telo blebetanje

Uiua naša uas.
Tri hiše paj na uas.
Tri sude paj nauíu.
Paj se je ustrielu!
Paj sej skadielo!
Paj ti, paj jest,
paj naša biela Uanca.
Tan sta se parjela za smart.
Tan rajš, tan flajš, tan gunder.
Tan je stuorlo pok!

Ordinali numeri

Parvi je jau: - jejmo ki
Drug: - Ki?
Treč: - Mater kjuč krádimo!
četart: - Te mal povie!
Pèt: - Naj san guarš, al maiš, jest povien!

Navadse na pamet telo lepo pravco.

Parvi = primo
Drug = secondo
Treči= terzo
četart(i) = quarto
Pet(i) = quinto

Ordinali numeri so ağetivi an zatuo imajo usè tri podobe:

možko z dezinancjo -i
žensko z dezinencjo -a
neutar z dezinencjo –o


Parvi - parva - parvo = Primo
Drùg (drùgi) - drùga - drùgo = Secondo
Trèčji (treč) - trečja - trečjo = Terzo
četàrti (četàrt - četàrta - četàrto = Quarto
Pèti - pèta, pèto = Quinto
šèsti, šèsta - šèsto = Sesto
ecc.

Od pèti naprej teli numeri se runajo rauno z kardinalim numerjam an se dolože dezinencje na varh pomenjene:

-i,
-a,
-o.


Tele dezinencje tu zložene numerje se doložejo, ku po taljansko, samuo na zadnji numer:
Dvaantridesèti = Trentaduesimo.

Diela

1° - Navadse an telo pravco:

Te parvi j nesu u malin
te drug je parnesu,
te treči je skuhu,
te četarti je počuhu,
an te peti je usè sniadu.

2° - Preber prašanje an odguar lepuo

Kie boš donás ob peti?
Al si biu bolan lietos?
Kizadnega lieta s se rodiu?
Dost liet imaš?
Dost liet ima tuoj tata?
Al imaš samuo adnegà bratra?
Dost liet ima tuoj nono?
Kakuo se máš donás?
Dost kratì na dàn iješ?

3° - Prevarzi

Ieri mi sono alzato come il solito verso le sette. Mi sono lavato e vestito e dopo un quarto d'ora ero pronto.
Alle otto e un quarto sono andato a scuola.
A scuola sono rimasto fino a mezzogiorno. Alle dodici in punto sono andato a casa.
Dopo pranzo ho riposato un po' e dopo le due e tre quarti sono tornato a scuola.
Alle sei ero libero e dopo mezz'ora ho cenato.
Alle undici in punto ero già a letto.

4° - Preber telo piesan

Štieri fanti špilajo
za no mlado kelnerco, juhe!

Parvo karto k varžejo
dobiu jo je an star cigan, juhe.

Drugo karto k varžejo
dobiu jo je an mlad soldat, juhe.

Trečo karto kvaržejo
dobiu jo je an fantič mlad, juhe.

Povej!

Ki dielajo fanti?
Za kogà špilajo?
S parvo karto duo je udobiu kelnerco?
An z drugo karto?
An s trečo karto?

Aritmetike operacjone

Tu aritmetike operacjone se nucajo nimar kardinali numeri

Adicjon

Ured operacjona:
Numeral - an - numeral,
risultat u numeral
3+5 = 8; = trì an pèt,
òsan

Moltiplikacion

Ured operacjona:
Numeral - po - numeral,
risultat u numeral
4x3 = 12; = štìer po tri ol po trikrat,
dvànajst ---++++Sotracjon Ured operacjona:
Numeral - manj - numeral,
risultat u numeral
8-3 = 5; = òsan manj tri,
pèt.

Divizjon

Ured operacjona:
Numeral - spartjèn po - numeral
risultat u numeral
12:3 = 4; = dvànajst spartjèn po tri,
štìer

Se na nuca ''uguale'', se more reč:''je'' ol "osan":
trì an pèt, jè (so) òsan

Saludanje – Saluti

Oj Božime, oj Božime tele dolince,
kuo vas težko, kuo vas težko zapustin.

Oj Božime tata an mama ...
Oj Božime sestre an bratri ...
Oj Božime prijatli naši ...

''Božime'' je narlieušo saludanje.
Nucga an ti pogostu.

Zdravo. Kakuo stojis
Dobro, hvala.
Zdravo = Ciao (kár prideš)
Kakuo stojs? = Come stai?
Dobro, hvala = Bene, grazie
Srecno ol Božime = ciao (kár greš proč)
Dobar dan = Buon giorno
Vi ste gospuod? ...= Lei e il signor?
Muojo ime je ... = Il mio nome è
Ja, ne = Si, no

Diela

1° - Zglihi dienja - Parvež z adno linejo kar se zgliha.

Buon giorno - Muojo ime je
Lei e il signor - ne
No - Vi ste gospuod
Il mio nome è - Dobar dan

2° - Zglihi še dienja

Il mio nome è - Dobar dan
Lei e il signor? - Muojo ime je
No - Vi ste gospuod?\ Buongiorno – ne

3° - Vokale an konsonante so položene naròdno: zlož na mestu besiede

Kakuo se die po Nediško:
giorno (and)
nome (mei)
cattivo signore (argd sogpoud)
buono (orbad)

4° - povej kar je glih

ciao (kar prideš) - zdravo ol zbuogan
come stai? - dobro ol kakuo stojs?
ciao (kár greš proč) - zdravo ol zbuogan ol bozìme
bene, grazie! - dobro, hvala ol zdravo?

5° - Parlož kupe pravično taljansko an Nediško

zbuogan - bene, grazie
kuo gre? - ciao (kár prideš)
dobro, hvala - ciao (stai? - dobro ol kakuo stojs?
ciao (kár greš proč)
zdravo - come va?

6° - Vebèr Nediško, ki gre pru s taljanščino

lei e il signor ... - (dobar dan o vi ste gospuod........)
no - (dobar dan o ne)
il mio nome è - (jest san o muoje ime je...)
buon giorno - (muojo ime je ... o dobar dan)

7° - Prevarzi
Ciao (arrivando) ......
Lei e il signor ... ......
No ......
Come va ......
Bene, grazie ......
Ciao (andando via) ......

Usakdanje imena

Preliepa je naša dolinca, je usieh dolin reğina, je usieh dolin reğina oj proti slovenji stran.

Družina

Tata = Papà
mama = mamma
stric ol barba = zio
tetá ol njanja = zia
brát = fratello
sestrá = sorella
sin = = figlio
hči = = figlia
kužin = cugino
kužina = cugina
nono, nonih = nonno
nona = nonna
kunjad = cognato
kunjada = cognata
navuod, navuoda = nipote (m., f.)
muroz = fidanzato
muroza = fidanzata
novíči = sposini
žemba = sposalizio
tast = suocero
tašča = suocera
zèt = genero
neviesta = nuora

Žvine

Pás = cane
mačka = gatto
kozá = capra
krava = mucca
petelín = gallo
kakuoša = gallina
cibca = pulcino
raca = anatra
ğinğót, dindjót = tacchino
oča, guca = oca
šuoja = ghiandaja
uràn - urana = corvo
žuna = picchio
lesica = volpe
gamac = camoscio
jelèn = cervo
sarnjak = capriolo
kuna = faina
púh = ghiro
b(v)reberca, vieverca = scoiattolo
zejac = lepre, coniglio

Sadje

Jabuka, jabka = mela
hruška = pera
čiešpa = susina
cimber = emolo
jaguca, jahoda = fragola
grozdje = uva
čarnikula, čarnica, pupan= mirtillo
figa = fico
naranca = arancia

Fruge

Sierak = mais
ušenica = frumento
gejda = grano saraceno
gráh = fagiolo
mu(a)lón = zucca
bleda = bieda
idrík = radicchio
solata = insalata
šelin = sedano
predarsín = prezzemolo
uojine = tegoline
komaráč = finocchio
kodumar = cetriolo
kompier = patata

Koluori

Bielo = Bianco
sivo = grigio
ardečo = rosso
rožasto = rosa
zelenó = verde
čelešt = azzurro
armenó = giallo
vjola, vijola = vioila
rús, maron = marrone
arančon = araincione
sliebaran = argentato
sliebarno = argento
zlatjenó = dorato
blú = blu
čarnó = nero

Teluo

Glava = testa
Las, lasje = capello, capelli
šobe = labbra
Usta = bocca
Garlo = gola
Zob, Zobje = dente, denti
Izik = lingua
Uoč. oči = occhio, occhi
Uhuo, uha = orecchio, orecchi
Nuos = naso
Trepalce = palpebre
Noga = gamba
Pársa = costato, petto
Ròka, Rokè = = mano, mani
Parst, Parsti = dito, dita
Lica = guance
Gobac = faccia, viso
Noga = gamba
Stopala, podplat = piede, pianta del piede
Peta = tallone
Ruoče = avambraccio
Naruoče = braccio
Kolieno = ginocchio

Jedila

Kruh = pane
Mlieko = latte
Pulenta = polenta
Ser = formaggio
Friko = frico
Kuhnja = minestra
Mineštron = minestrone
Icè, Jajca = uovo, uova
Mesuo = carne
Uojine = tegoline
Idrik = radiicchio
Solata = insailata
župa = brodo

Oblačila

Fiertuh = grembiule
Jopa, korèt = giacca
Bar(g)eške = calzoni
Kikja = gonna
Srajca = camicia
Kapot = cappotto
Kalcini = calzetti
Hlače = calze
čaruje, šuolne = scarpe
Klabuk = cappello
Kapa = berfretto
Rakovice = guanti
Facù = fazzoletto

Te dùj mož

Gor na kòncu Gàbarja je no čeló. šelè no màlo buj gor je Gràdac.
Gor na Gràdace je živèu te dùj mòž. Z njìn je živìela tud njegá žená.
An dàn Marsìnci so mu jo ukràdli.
Te dùj mož je začèu se žàlvat an uekàt:
''Dájtame, dájta mojó ženó''.
Pa Marsìnci mu jo nìeso tìel dàt.
An dàn te dùj mož je zauèku:
''če me jo uárneta van povìen za pùno rečì.
če četá van zàčnen pràvt ka se dìela uónz mlìeka.''
''Ka se dìela uonz mlìeka; mi ga pimó; je dobró''
so odguarìl Marsìnci.
''Uonz mlìeka se rùna màst. Nardìta takúo an takúo''.
An jin je povìedu kùo se rùna màst.
''An ta sa ki nardmò s tìstin ki nan je ostàlo?''.
''Stìstin ki van je ostàlo nardìta pa batùdo, takùo an takùo''.
An jin je povìedu kakùo se dìela batùda.
''Je šè ostàlo - so jàl Marsìnci - ki nardmò sà?''
''Sa nardìta ser, takùo an takùo''.
An jin je lepuà povìedu kùo se rùna ser.
''Pa še šè je ostàlo. Ki bò pa sà?''
So jàl Marsìnci.
''Kàr je ostàlo, tùo je sìerotva: dàjtajo prasètan de van se opìtajo, pa menè dàjta mojo ženó.''
Marsínci so bli kontènt za kàr jin je navàdu an zatùo so mu uarnìl ženó.
Kar je bìu vesokó gor na Gràdace jin je zauèku:
''če me jo nìesta blì dàl, še ki rečì san van bìu navàdu''.
Takùo Marsìnci so se navàdli živìet z mlìekan.

Besednjakič Taljansko – Nediško

a lungo = dùgo
abito = gvant
accendere =
acero = gàbar
acqua = uodá
adesso = sa, sada
affrettarsi = hitiet
ago = iglá
al mattino = zguoda
albicocca = ermelìn
allegramente = veselo
altrove = drugan
amore = ljubezen
anatra = ráca
ancora = že
anello = párstan
angelo = ànjovac
angelo = anğel
anguria = angùrja
anima = dušiča
attaccapanni = obešálo
bambino = otrók
barchetta = bárčica
basso = nisko
basta = dost
bocca = usta
bosco = hóst
brodo = žúpa
bruco = čarú
caccia = jaga
cacciatore = jágár
calciare = cabat
cambiare = zamenit
camino = nápa
campo = njiva
cappello = klabuk
capra = kozá
capriolo = sarnjak
carico di fieno = brìeme
carne = mesuo
carro = úoz
casa = dúom
catino = čadìn
cava = ğava
cavalletta = kobìlca
cavolo-rapa tritato e macerato sotto sale = bizna
cervo = jelen
cespuglio = garìm
che cosa è = kaj
chiacchiera = bašada
chiesa = cierku
chiesetta = cìerkuca
chiodo = cvek
cielo = nebúo(a)
cielo, paradiso = nebesa
ciliegia = čarìe(a)šnja
cintura, cinghia = pàs
cipolla = či(e)bùla
civetta = sová
coda = rep =
coda di capra = kozji rep
codirosso = kanjušìč
colombo = golób
condimento = obìela
coniglio = zejac
cucchiaio = zlica
cucire = šivat
demonio = hudič
di tutti = usieh
dietro = zada
donna = žená
donna = žená
doppio = doplih
edificio = hram
elefante = elefánt
esatto = glih
falco = sakú
fascio di fieno = brienje
fazzoletto = facú
ferri = zelìeza
festa = guod
fiasco = bucón
figlia = hčì
figlio = sin
finestra = ókno
focaccia = fujàča
fortunosamente = srečno
fragola = jágoda
frassino = isen
fratello = brát
fringuello = ščìnkovac
fronte = čeló =
fulmine = trìesk
fuoco = oginj
gallina = kakuoša
gallinella = kekca
gallo = petelìn
gamba = noga
gatta = mačka
gatto = máčak
gatto = túja
gente = ljudje
ghiaccio = led
ghiaia = glerja
giallo = armèn
giorno = dàn
giovinezza, gioventú = mladúost
girandola = barlieuka
goccia = kápja
godere, divertirsi = ğuoldit
grandine = tuča
grazia = gnada
grazie = hvála
guardare = gledat
guarire = ozdravjet
gubana = gubánca
gufo = čuk
h casa = ìša
hl legno = ód
illuminare = svetit
inchiostro = inğustri
insipido = naslan
inverno = zima
io = jest
io sono = jest san
labbra = šobe
labbro = šoba
lepre = zejac
lettura = berìlo
libertá = fràjnost
lingua = izìk
lucherino = lújer
lungo = dúh
luogo verdeggiante = zeleniča
macellaio = bečàr
madre = mát(i)
maggiolino = kebar
maiale = prase
mais = sierak
mamma = máma
medico = mìedih
mela =jabuca
mia = muoja
mollemente = rahlo
monaca = munja
mora = arbidinca
mosca = múha
mucca = krava
mugnaio = mlinar
muratore = zidár
Natale = Božič
neve = snìeh
nido = gniezdo
noce = ka(o)kóc
noce = oreh
nome = ime
non ho ... = nieman, niemaš, ecc.
non sono, non sei, ecc. = niesan, nies, nia, niesmo, niesta, nieso
non voglio ... = nečen, nečeš, ...
nonno = nóno
occhiale = očal
occhio = ùoč
orecchie = úha
oro = zlatúo
otto = osan
ovulo = ardùna
púst = carnevale
padre = očá
paese = vàs
paglia = slama
pala = lopáta
palla = bùla
pallone = balòn
panca = klóp
pane = kruh
pannocchia = panógla
pipa = fájfa
parentela = žlahta
parlare = guarit
parola = besìe(a)da
parroco = fàmoštar
pecora = ucá
pesce = rìba
picchio = žuna
pioggia = dáž
pollice = pávac
posta = puošta
prugna = slìva
prugnolo = cìmber
pulce = buha
pulcino = cibca
qualche = kako
quercia = dòb
raccolto = frùga
ragazza, bambina = čecá
ragazzina = čičica
ragazzo = p úob
ragno = pájak
rana = žába
rondine = látovca
sacerdote, signore = gospuod
saliva = slìna
salsiccia = klobása
salute = zdravje
salute = zdravo
saluto = božime
sambuco = bazovìna
sapere = znat
sarto = žnidar
sasso = káman
scarpa = čarúj
schiena = harbát
scopa = medlá
scricciolo = starzič
sedia = kandreja
seme = sienje
sera = vičer
serpente = káča
servo = hlapac
sete = žeja
signore = nunac
slavo = slovenj
soldi = sudi
sole = sónce
sorella = sestrá stima = část
straccio = cùla
strada = ciesta
su = gor
suonare = gost
tallone = peta
tavolo = miža
testa = glava
topo = mìš
toro = júnac
torsolo = obrìezak
tronco = deblo
troppo = masa
tutto = vás
un certo = niešan
uno = dán
uomo = mož
uovo = icè
uva = grazdúje
va = biaž
veleno = strup
vento = vìetar
vergogna = špot
verme = glišta
vetro = glás
vipera = lìpera
vite = ve(i)njìka
vitello = tele
vivere = živìet
voce = glàs
volpe = lesica
voto, promessa = objúba
zia = njanja
zia = tetá
zio = stric
zoccoli = cókulni
zucchero = cúker

Besednjakič Nediško – Taljansko

anğel = angelo
angùrja = anguaria
ùnjovac = angelo
arbidinca - mora
ardàna = ovulo
armèn = giallo
bùla = palla
balòn = pallone
bárčica = barchetta
barlieuka = girandola
bašada = chiacchiera
bazovìna = sambuco
bečàr = macellaio
berìlo = lettura
besìe(a)da = parola
biaž = va
bizna = cavolo-rapa tritato e macerato sotto sale
božime = saluto
Božič = Natale
brát = fratello
brìeme = carico di fieno
brienje = fascio di fieno
bucón = fiasco
buha = pulce
cabat = calciare
čadìn = catino
čarìe(a)šnja = ciliegia
čarú = bruco
čarúj = scarpa
část = stima
čecá = ragazza, bambina
čeló = fronte
či(e)bùla = cipolla
cibca = pulcino
čičica = ragazzina
cierku = chiesa
cìerkuca = chiesetta
ciesta = strada
cìmber = prugnolo
cókulni = zoccoli
čuk = gufo
cúker = zucchero
cùla = straccio
cvek = chiodo
dàn = giorno
dán = uno
dáž = pioggia
deblo = tronco
dòb = quercia
doplih = doppio
dost = basta
drugan = altrove
dùgo = a lungo
dúh = lungo
dúom = casa
dušiča = anima
elefánt = elefante
ermelìn = albicocca
facú = fazzoletto
fájfa = papa
fàmoštar = parroco
fràjnost = libertá
frùga = raccolto
fujàča = focaccia
gàbar = acero
garìm = cespuglio
ğava = cava
glás = vetro
glàs = voce
glava = testa
gledat = guardare
glerja = ghiaia
glih = esatto
glišta = verme
gnada = grazia
gniezdo = nido
golób = colombo
gor =su
gospuod = sacerdote, signore
gost = suonare
grazdúje = uva
gubánca = gubana
guod = festa
ğuoldit = godere, divertirsi
guarit = parlare
gvant = abito
harbát = schiena
hčì = figlia
hìša = casa
hitiet = affrettarsi
hlapac = servo
hlód = legno
hóst = bosco
hram = edificio
hudič = demonio
hvála = grazie
icè = uovo
iglá = ago
ime = nome
inğustri = inchiostro
isen = frassino
izìk = lingua
jabuca = mela
jaga = caccia
jágár = cacciatore
jágoda = fragola
jelen = cervo
jest = io
jest san = io sono
júnac = toro
ka(o)kóc = noce
káča = serpente
kaj = che cosa
kako = qualche
kakuoša = gallina
káman = sasso
kandreja = sedia
kanjušìč = codirosso
kápja = goccia
kebar = maggiolino
kekca = gallinella
klabuk = cappello
klobása = salsiccia
klóp = panca
kobìlca = cavalletta
kozá = capra
kozji rep = coda di capra
krava = mucca
kruh = pane
látovca = ronmdine
led = ghiaccio
lesica = volpe
lìpera = vipera
ljubezen = amore
ljudje = gente
lopáta = pala
lújer = lucherino
máčak = gatto
mačka = gatta
máma = mamma
masa = troppo
mát(i) = madre
medlá = scopa
mesuo = carne
mìedih = medico
mìš = topo
miža = tavolo
mladúost = giovinezza, gioventú
mlinar = mugnaio
mož = uomo
múha = mosca
munja = monaca
muoja = mia
nápa = camino
naslan = insipido
nebesa = cielo, paradiso
nebúo(a) = cielo
niešan = un certo
nisko = basso
njanja = zia
niesan, nies, nia, niesmo, niesta, nieso = non sono, non sei, ecc.
nieman, niemaš, ecc. = non ho ...
nečen, nečeš, ... = non voglio ...
njiva = campo
noga = gamba
nóno = nonno
nunac = signore
obešálo = attaccapanni
obìela = condimento
objúba = voto, promessa
obrìezak = torsolo
očá = padre
očal = occhiale
oginj = fuoco
ókno = fnestra
oreh = noce
osan = otto
otrók = bambino
ozdravjet = guarire
pájak = ragno
panógla = pannocchia
párstan = anello
paržgat = accendere
pàs = cintura, cinghia
pávac = pollice
peta = tallone
petelìn = gallo
prase = maiale
púob = ragazzo
puošta = posta
puošta = posta
púst = carnevale
ráca = anatra
rahlo = mollemente
ráme = spalla
rep = coda
rìba = pisce
sa. = ora
sada = adesso
sakú = falco
sarnjak = capriolo
ščìnkovac = fringuello
sestrá = sorella
sienje = seme
sierak = mais
sin = figlio
šivat = cucire
slama = paglia
slìna = saliva
slìva = prugna
slovenj = slavo
snìeh = neve
šoba = labbro
šobe = labbra
sónce = sole
sová = civetta
špot = vergogna
srečno = fortunosamente
starzič = scricciolo
stric = zio
strup = veleno
sudi = soldi
svetit = illuminare
tele = vitello
tetá = zia
trìesk = fulmine
tuča = grandine
túja = gatto
ucá = pecora
úha = orecchie
ùoč = occhio
uodá = acqua
úoz = carro
usieh = di tutti
usta = bocca
vás = tutto
vàs = paese
ve(i)njìka = vite
veselo = allegramente
vičer = sera
vìetar = vento
znat = sapere
zada = dietro
zada = dietro
zamenit = cambiare
zdravje = salute
zdravo = salute
zejac = lepre
zejac = coniglio
zeleniča = luogo verdeggiante
zelìeza = ferri
žená = donna
zguoda = al mattino
zidár = muratore
zima = inverno
zlatúo = oro
zlica = cucchiaio
žába = rana
že = ancora
žeja = sete
žená = donna
živìet = vivere
žlahta = parentela
žnidar = sarto
žuna = picchio
žúpa = brodo