Morfologija: sostantivi

Soštantivi

Šoštantivi so imena, usake sort imena. Po taljansko so “maschile an femminile”, po Nediško so: moške, ženske an neutre

Moške imena genjajo nimar u konsonant ,
ženske u -a (ma bomo vidle buj naprej de kajšan krat genjajo an u konsonant)
neutre u -o al pa u -e

(spozní imena u m. ž. an n.)

brát = fratello
čečá = ragazza
icé = uovo
kandreja = sedia
klabùk = cappello
mat(i) (!) = madre
miza = tavolo
obešalo = attaccapanni
obiela = condimento
objuba = voto, promessa
obriezak = torsolo
očá (!) = padre
očal = occhiale
okno = finestra
pás = cane
pàs = cinghia
puob = ragazzo
sestrá = sorella sonce = sole
telé = vitello

Ağetivi

Ağetivi so besiede ki se doložejo čeh imenan za arzvetlit pomien.
Ku imena an ağetivi, če so moški, genjajo u konšonant, ženski u -a, neutri u -o al u -e.

gárd, gardá, gardò ol garduo ( kadar -o je podpart , -ò more ratat -ùo) = brutto
ardeč, ardeča, ardeče(o) = rosso
bieu, biela, bielo = bianco
bruman, brumna, brumno = buono
debeu, debela, debelo = grosso
kuhan, kuhana, kuhano = cotto
liep, liepa, lepuo = bello
nizak, nizka, nizko = basso
pridan, pridna, pridno = diligente
sarók, saroká, sarokó = largo
star, stara, staro = vecchio
vesók, vesoká, vesokó = alto
žiu, živa, živùo = vivo

Ničko preber an prevarzi po taljansko

pomajse z besiedmi napišene tle na varh

brat je bruman
čečá je mlada
Kandreja je gardá
Klabuk je liep
mož je debeu
okno je vesokó
puob je vesok
sestrá je pridna
sonce je ardečo

prevarzi an prepis po Nedi#ko

pomajse z besiedmi napišene tle na varh

gli occhiali sono larghi
il cane é bianco
il padre è vecchio
il tavolo è basso
il vitello é bello
l'uovo é cotto
la cinghia è larga
la sedia é bassa

Dolož ağetive, prevarži an napiš

(ağetiv stoji nimar pred imen)

................. ragazzo
................. ragazza
................. cappello
................. tavolo
................. monaca
................. tavolo
................. cane

Na mest štikjacu lož dan telih ağetivu:

bieu = bianco
bolan = ammalato
čarin =cnero
dober =cbuono
dug =clungo
drag =ccaro
lien = fiacco
liep = bello
majhan = piccolo
mlad = giovane
nizak = basso
nou = nuovo
poštén = serio
priden = diligente
star = vecchio
velík = grande
vesók = alto
zelén = verde
zdréu = maturo.

Ağetiv pošesiv

(navadse na pamet)

muoj = mio
tuoj = tuo
njegá = suo (di lui) (suoji na pride reč “suo, di lui”, pa “suo proprio”)
nje = suo (di lei)
naš = nostro
vaš = vostro
njih = loro

Dienja

(preber vič krat an navadse lepuo besiede)

Kaduo manka = chi manca?
Nobedan = nessuno
Manka ....= manca....
Ber o preber - berita = leggi - leggete
Dost! = basta
Ponovi, ponovita = ripeti, ripetete
Naprej = avanti
Odprita bukva = aprite il libro
Zaprita bukva = chiudete il libro
Odprita bukva na stran.... = aprite il libro a pag.
Ber, berita počaso = leggi, leggete adagio
Al zastopeš, al zastopeta? = capisci, capite?
Al si zastopu, al sta zastopil? = hai capito, avete capito
Ja, ne = sí, no

Verb “bìt”

navadse na pamet

Jest san
ti si
on, oná, onó je
mi smo
vi sta
oni, oné, oná so

Futur :

jest bon,
ti boš,
on (oná, onó)bo,
mi bomo,
vi bota,
oní, oné, bojo.

Plural

ki pomenjuva vič judì ol rečì

možkin šingolarnin besiedam se dolože -i
ženskin šingolarnin besiedam se dolože -e
neutrin šingolarnin besiedam se dolože -a ol -e

lož usé na plural an napiš
(an verb “bit” muore iti na plural)

Muoj očá je star: Al je tud tuoj očá star?
(Ežempil: naši očí so stari; al so tudi vaši očí stari?)
Tàtin brát je bogát. Njegá žená je muoja tetá.
Muoja màt je mlàda. Tudi nje sestrá je mlada.
Oná je muoja tetá. Tudi nje mož je muoj stríc.
Muoj brat je še mlad an muoja sestrá je še mlàda.
Naš nono je še žiu, pa zló stár. Al je vaša nona še žíva?
Muoj kužin je mlad. Njegá očá pa je stár.

''e'' an ''a'' pu-mutaste

tu možkih ağetivah ki genjajo u
-ek, -ak, -el, -al, -en, -an, -in, er, -ar (pa ne tu participjah pasanih)
''e'' an ''a'' zmankajo ku se dolože dežinencjo za narest žensko ol neutro an tud za narest plural ol tu deklinacjonah.

Ežerčishi

Napiš žensko an preber

bister,
brezkárben,
brezmàdežen,
brìdek = doloroso,
čeparin,
hìšin,
jàsen,
màžen (sporcato, p.p.),
mòdar,
ostar,
petìčan,
pobòžan,
potrìeban,
pravìčan šemar,
uozak

Plural soštantivu u -ar, -or, -er

Besiede ki genjajo u -ar, -or, -er doložejo no j pred dežinencjam.

Napiš plural gor na tuoje bukva an preber

botar = padrino, compare
ciestar = stradino
cunjar = straccivendolo
famostar = parroco
gobar = fungaiolo
meznar = nonzolo;
žlemper = catenaccio
bankjer = banchiere
barbier = barbiere
cimber = emolo
cuker = zucchero (an puno druzih)
mramor = marmo
uguor = anguilla (malo )
an puno druzih

druge besiede za prevreč na plural

hìša = casa
brát = fratello
dìelo = lavoro
jábuka = mela
oblìeka = vestito
mìedih = dottore
òkno = finestra
zidàr = muratore (var!)
strìc = zio
lìeto = anno
obuvàlo = calzatura
blumar = maschera di Montefosca; (var!)

Ağetivi shajani

Velika badanje na “tema” besied, zakí gor na tema se dolože dežinencje

Ağetivi ki kažejo uriednost (qualitá) doložejo :
moški: -ji;
ženski: -ja,
neutar: -je

pasji rep - la coda del cane
pasja dlaka = il pelo del cane
pasje sarcè= il cuore del cane

Ağetivi od imen blaga doložejo :
(nimar m:, ž., n.)
-en, -na, -no (-èn, -èna, -èno); tudi -u, -ova, -ovo

iklen, iklena, ikleno = di acciaio
iklenu, iklenova, iklenovo = di acciaio
zemjen., zemjena, zemjeno = di terra, ecc.

Ağetivi ki shajajo taz možko imè doložejo :
-u, -ova, -ovo

gospuodu, gospuodova, gospuodovo = del signore

Ağetivi taz imen od drevez an zelenjav doložejo :
-u, -ova, -ovo

gabru, gabrova, gabrovo = di carpino

Ağetivi taz zvine an taz človieka doložejo :
-in, -ina, -ino

tetin, tetina, tetino = della zia

Ağetivi taz imen od rodù, prestoru, ljudstvu, žvin doložejo :
-ski, -ska, -sko

nediški, nediška, nediško

Ezercishi

( preber, dolož, prevarži )

Kràva nan daje mlìeko an tuole mlìeko ga kličemo.... mlìeko
An kozá nan daje mlìeko, an ga klìčemo.... mlìeko
S ........ (-in) mliekan an s ......... mliekan vedìelamo màst an sér.
Kandreja je .... (hlod);
ringìera je .... (zelìezo);
nùoš je.... (iklèn) ;
Mi plačùvamo s ..... (kàrt-im o -mi) sùdmi; (ràm-ovih=rame)... an ... (iklen=acciaio) sùdu (genitivo di negazione) jih nie bluo vič, pa sa tisti ... (iklen) so se uornil.
Jest iman ..... (koža) pàs.
Muoje darvá so ..... (gabar)

Prevarzi

Le Valli del Natisone sono la patria degli slovenji che parlano Nediško. La loro lingua è dunque il Nediško anche se sono cittadini italiani.
La Germania è la patria dei tedeschi che parlano tedesco. La loro lingua è dunque il tedesko.
La Francia è la patria dei francesi che parlano francese. La loro lingua è dunque il francese.